سرانه مصرف نان در ایران و جهان

نان برای قرن‌ها بخشی از تاریخ بشر بوده است. کارشناسان فرهنگی و تاریخی حتی می‌گویند که نان نقش مهمی در شکل‌گیری تمدن بشری و بقای انسان دارد. درواقع به‌نوعی نان ساختار جامعه امروزی را ایجاد کرده و به شیوه زندگی ما نظم بخشیده است. برای همین هم نان نه فقط یک ماده غذایی، بلکه نمادی از فرهنگ، تاریخ، گرسنگی، ثروت، جنگ و صلح شناخته می‌شود. 

امروزه هم نان همچنان یک ماده غذایی بسیار پرطرفدار است و غذای اصلی اصلی میلیاردها خانوار در سراسر جهان محسوب می‌شود. حتی در جایی که برنج و سایر غلات فراوان وجود دارد، هنوز هم نان یکی از گزینه‌های ضروری روی سفره است. آمار مصرف جهانی نان نشان می‌دهد که تقریبا همه کشورها در دنیا نان مصرف می‌کند اما به میزان مختلف. اگر می‌خواهید بدانید که که کدام کشورها مطلقاً دیوانه نان هستند، این گزارش پژوهشی درباره سرانه مصرف نان در ایران و سرانه مصرف نان در جهان را تا انتها بخوانید.

سرانه مصرف نان در ایران از گذشته تا به امروز

ایران یک ملت بسیار قدیمی است. بنابراین، عجیب نیست که نان‌پزی از دیرباز در کشور ما مرسوم بوده است. به‌طور کلی نان همواره جزء جدایی‌ناپذیر زندگی و فرهنگ ایرانی بوده و نان یکی از مواد غذایی همیشگی در کنار انواع غذاهای ایرانی بوده است. تنوع نان‌های ایرانی مثل سنگگ، بربری، تافتون، شیرمال و … همه نشان‌دهنده نان‌دوستی ایرانی‌ها دارد. اساسا در فرهنگ ایرانی، نان به‌معنی فراوان و موهبتی الهی شناخته می‌شود و جایگاه ویژه‌ای برای مردم دارد.

مرکز آمار ایران در سال 2022 گزارش داده بود که هر خانوار در ایران به طور متوسط سالانه 161 کیلوگرم نان مصرف کرده است. این عدد و سرانه مصرف نان در ایران در یک دهه قبل از آن و در سال 1390 اندکی کمتر و حدود 150 کیلوگرم بوده است. درواقع می‌توان گفت که به‌دلایل مختلف و از جمله وضعیت اقتصادی و گرانی دیگر اقلام خوراکی، نان سهم بزرگتر و بیشتری در رژیم غذایی ایرانی‌ها پیدا کرده است. زیرا نان در مقایسه با سایر کالاها همچنان یک کالای مقرون‌به‌صرفه‌تر برای خانوارهای ایرانی است.

در جدول زیر می‌توانید میزان مصرف نان کشور را در یک دهه اخیر ببنید

می‌توان گفت که میانگین سرانه مصرف نان در کشور بیش از 156 کیلوگرم است. عدد و رقمی که تقریبا 2 تا 3 برابر آمارهای جهانی و میزان مصرف نان در دیگر کشورهاست.

فودکس ایران و گزارشی از سرانه مصرف مواد غذایی در ایران

مجموعه فودکس ایران علاوه خدمات مختلفی را در اختیار فعالین حوزه مواد غذایی قرار می‌دهد. از جمله: برپایی نمایشگاه دیجیتال فودکس به‌صورت دائمی برای برندهای که در صنایع غذایی و نوشیدنی فعالیت می‌کنند، پیاده‌سازی و اجرای استراتژی‌های بازاریابی دیجیتال برای برندهای غذایی و نوشیدنی ، طراحی و اجرای تبلیغات برای برندهای غذایی و نوشیدنی در بستر دیجیتال و … 

در کنار این فعالیت‌ها، ارائه اطلاعات و آگاهی‌بخشی درباره تغذیه سلامت‌محور و گزارش‌های تخصصی بازار تغذیه و رفتار مصرف‌کننده یکی از مهمترین اهدافی است که فودکس برای خودش تعریف کرده است. برهمین اساس این مجموعه تاکنون چندین پژوهشی منتشر کرده و به این پرسش‌های اساسی پرداخته که آیا ایرانی‌ها درک درستی از تغذیه سالم دارند و تا چه میزان رژیم غذایی ایرانی‌ها با استاندارهای جهانی همخوانی دارد؟

در پژوهش اول فودکسی به‌نام «بشقاب من» از مشارکت‌کنندگان پرسیده شده که تا چه اندازه نحوه تغذیه خود را سالم می‌دانند. همچنین سعی شده تا براساس متغیرهای جمعیت‌شناختی، مشخص شود هر شخص چه میزان مواد غذایی مختلف را در رژیم غذایی خود مصرف می‌کند. درضمن این پژوهش سبد غذایی ایرانیان را با استانداردهای ملی و بین‌المللی مقایسه کرده تا داده‌های به‌دست‌آمده توسط شرکت‌کنندگان براساس تحلیل و بررسی بیش‌تری نتیجه‌گیری شود.

یافته‌های این پژوهش هم نشان می‌دهد که ما ایرانیان، به‌صورت سرانه، هر  سال حدود 54 کلیوگرم نان مصرف می‌کنیم. این میزان در جهان معادل 23 کیلوگرم است و نشان از مصرف تا دو برابر بیشتر نان توسط ایرانیان نسبت به مردم جهان دارد.

پژوهش دومی فودکسی‌ها که در خردادماه 1402 انجام شده هم «ایده سلامت غذایی در ذهن ایرانیان» نام دارد. در این پژوهش از  4800 نفر مشارکت‌کننده پرسیده شده که چه اندازه نحوه تغذیه خودشان را سالم می‌دانند و چه میزان عادت‌های غذایی درستی دارند؟ در کنار پرسش‌نامه، این پژوهش به اسناد و مقالات داخلی و بین‌المللی بسیار زیادی درباره تغذیه ایرانیان هم استتاد شده تا با مقایسه‌ داده‌های به‌دست آمده و منابع موثق نتیجه‌گیری‌های دقیق‌تری درباره واقعیت موجود ایده سلامت غذایی ایرانی‌ها ارائه  شود.

یکی از سوالات پرسش‌نامه‌ پرژهش «ایده سلامت غذایی در ذهن ایرانیان» از مشارکت‌‌کنندگان این بود که آیا میزان درست و استاندارد مصرف انواع گروه‌های مواد غذایی از نان و غلات گرفته تا گوشت و مرغ یا لبنیات و سبزیجات را می‌دانند یا خیر؟ نتایج نشان داده که تقریبا بیشتر پاسخ‌دهندگان از میزان نیاز روزانه به فرآورده‌های غلات و نان و برنج بیش‌برآورد دارند. یعنی در حالیکه متخصصان تغذیه مصارف زیر ۵0 گرم را برای محصولاتی مانند نان و برنج و غلات توصیه می‌کنند، تنها ٪ 11 از مشارکت کنندگان این میزان را به درستی می‌دانستند و در حدود یک پنجم مخاطبان هیچ اطلاعی در این باره نداشتند.

یکی دیگر از نکات مهمی که میزان مصرف سرانه نان در ایران در پژوهش فودکسی‌ها نشان می‌دهد این است که مصرف نان با آرد کامل یا همان نان سبوس‌دار و نانی که با آرد سبوس‌نگرفته پخته شده باشد در بین ایرانیان بسیار پایین است.

مصرف نان اقشار مختلف جامعه در ایران

یکی از موضوعاتی که همیشه باید در کنار صحبت از سرانه مصرف نان در ایران، به آن توجه کنیم، میزان مصرف نان در بین اقشار مختلف جامعه است. درواقع برای اقشار کم درآمد جامعه به ‌ویژه دهک‌های اول تا سوم اقتصادی، نان بخش قابل توجهی از رژیم غذایی روزانه را شامل می‌شود. آمارهای اخیر مرکز آمار ایران هم نشان می‌دهد که نان سهم 29 درصدی در سبد غذای مصرفی سه دهک پایین کشور دارد و دیگر اقلام خوراکی مثل گوشت تنها سهم 16 درصد در رژیم غذایی این گروه دارند.

می‌توانید تفاوت میزان مصرف نان بین خانوارهای شهری و روستایی برای بازه زمانی سال‌های 1379 تا 1385 را در جدول زیر به‌خوبی ببینید:

زﯾﺎد ﺑﻮدن ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺳﻬﻢ دﻫک اول ﺗـﺎ ﺳـﻮم در مصرف نان می‌ﺗﻮاﻧﺪ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه ﺗﻮزﯾﻊ ﻧﺎﻋﺎدﻻﻧﻪ کالا ﺑﯿﻦ گروه‌های مصرف‌کننده هم باشد. هرچند نباید از افزایش قابل توجه قیمت نان هم غافل شویم. براساس گزارش‌های مرکز آمار ایران، متوسط هزینه سالانه نان برای خانواده‌ها از 500000 تومان در سال 2015 به 2.2 میلیون تومان در سال 2022 رسیده و امروز حتی بیشتر هم شده است. 

پژوهش بشقاب سلامت ایرانیان مجموعه فودکس هم نشان می‌دهد که در ایران روزانه حدود 82 میلیارد تومان خرید نان توسط مردم انجام می‌شود. یعنی به‌طور متوسط حدود هزار تومان مبلغ سرانه خرید نان هر ایرانی در روز است.

رابطه بین تولید و سرانه مصرف نان در ایران

آمارها می‌گویند که تولید سالانه نان در ایران 15 میلیون تن است. از این میزان تولید، سهم نانوایی‌های صنعتی 20 درصد و سهم نانوایی‌های ستنی 80 درصد است. یعنی تنها 2 درصد از سهم آرد تخصیص یافته برای همه نانوایی‌ها در نانوایی‌های صنعتی مصرف می‌شود و نزدیک به 98 درصد از گندم و آرد تولیدی و وارداتی کشور سهم نانوایی‌های سنتی است. درواقع نان‌های صنعتی تنها 12 درصد از بازار مصرف را به خود اختصاص می‌دهند.

رابطه عرضه و تقاضای مصرف نان ایران

نتایج یک پژوهش که به بررسی ترازنامه غذایی سال‌های ۱۳۸۱ تا ۱۳۹۰ و رابطه عرضه و تقاضا در سرانه مصرف نان در ایران پرداخته است، نشان می‌دهد که با وجود افزایش یارانه پرداختی به نان در طی سال‌های ۱۳۸۱ تا ۱۳۹۰، میزان مصرف نان در بازه زمانی مذکور، روند کاهشی داشته است. براساس آمارهای

پژوهشگران این تحقیق؛ یکی از دلایل اصلی روند نزولی مصرف نان در طی سال‌های ۱۳۸۱ تا ۱۳۹۰ را  افزایش چند مرحله‌ای قیمت نان در طی این سال‌ها می‌دانند. قیمت یک قرص نان سنگگ در سال‌های ۱۳۸۴، ۱۳۸۸، ۱۳۹۰ و ۱۳۹۲ به ترتیب ۵۰، ۲۰۰، ۵۰۰ و ۸۰۰ تومان بوده است. قیمت هر قرص نان بربری هم از ۷۵ تومان در سال ۱۳۸۴ به ۵۰۰ تومان در سال ۱۳۹۲ رسیده بود. درواقع نرخ تورم نان در سال‌ها حتی تا ۶۶۷ درصد هم می‌رسید.

از سال 1401 هم دولت سعی کرده تا با اجرای سیاست هوشمندسازی در نانوایی‌ها و هدفمندی یارانه‌های نان، مصرف غیرضروری و بی‌رویه آرد را کاهش بدهد و درکل نظارت دقیق‌تری بر مصرف آرد داشته باشد.

تاثیر صادرات و واردات در سرانه مصرف نان در ایران

در سه‌ماهه اول سال 1402، 790 هزار و 916 تن گندم به کشور وارد شده که در مقایسه با مدت مشابه آن در سال قبل (یک‌میلیون و 531 هزار و 450 تن) به‌لحاظ وزنی کاهش 48 درصدی داشته است. البته دلیل اصلی این کاهش میزان واردات گندم بالا رفتن حجم تولید گندم در کشور است. بر اساس آمارهای سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد در سال 2022، 13 میلیون تن گندم در ایران تولید شده که در مقایسه با 10.1 میلیون تن در سال 2021، بیش از 28 درصد بیشتر است.

اعداد و ارقام گزارش کمیسیون کشاورزی، آب و محیط‌زیست هم می‌گوید که مجموع توليد گندم در سال زراعی1400-1399، 9ميليون و 68هزار تن بوده که در سال زراعی1400-1401، با 27درصد افزايش توليد نسبت به سال پيش به 11ميليون و 519هزار تن رسيده است. ميزان تقريبی نياز سالانه کشور به گندم هم حدود 11ميليون تا 12میلیون تن برآورد می‌شود.

همه این‌ها یعنی با وجود خشکسالی گسترده در کشور، با توجه به سیاست‌های حمایتی دولت از جمله افزایش ۱۳۰ درصدی قیمت‌ خرید از کشاورزان و مشوق‌هایی مانند کاهش ۵۰ درصدی قیمت نهاده‌های کشاورزی، امسال خرید تضمینی گندم از کشاورزان به 7 تا 8 میلیون تن (تقریبا معادل2/68درصد توليد) رسیده است. این اقدامات می‌تواند به کنترل قیمت نان و هدفمندتر کردن یارانه‌های آرد کمک کند.

سرانه مصرف نان در جهان

در کشورهای مختلف جهان هم نان‌های مختلفی مثل  نان سفید، نان باگت، فوکاچیا، نان چاودار، نان پیتا و … مصرف می‌شود. اما واقعا کدام کشورها بیشترین مصرف نان را دارند؟ به‌طور کلی وقتی صحبت از سرانه مصرف نان در جهان در میان باشد، اروپا با اختلاف قابل توجهی پیشتاز است. زیرا نان یکی از مواد غذایی  اصلی وعده‌های غذایی اروپایی است.  کل مصرف محصولات مرتبط با نان و شیرینی‌ در 27 کشور اتحادیه اروپا نزدیک به 39 میلیون تن برآورد می‌شود.

بر اساس رکوردهای جهانی گینس، ترکیه تا سال 2000 با 199.6 کیلوگرم برای هر نفر، بیشترین مصرف سرانه نان را در جهان داشته و همچنان هم دارد. پس از ترکیه صربستان و مونته‌نگرو با 135 کیلوگرم و بلغارستان با 133.1 کیلوگرم در جایگاه‌های بعدی قرار دارند.

همچنین بر اساس آمارهای رسمی سال 2016، کشورهایی که بیشترین مصرف را داشتند عبارتند از: آمریکا (14.7 میلیون تن)، چین (9.3 میلیون تن)، روسیه (8.7 میلیون تن)، انگلیس (6.2 میلیون تن)، آلمان (5.2 میلیون تن)، مصر (4.6 میلیون تن) و ایتالیا (3.9 میلیون تن).

جدول زیر سرانه مصرف نان سالانه برای هرفرد در جهان را به‌تفکیک کشورهای مختلف نشان می‌دهد:

البته ممکن است این اعداد و ارقام مخصوصا در کشورهای چین و هند چندان دقیق نباشد، زیرا بخش زیادی از مصرف محصولات مشابه نان ممکن است از طریق نانوایی‌های خانگی تامین شود که معمولا توسط آمار پوشش داده نمی‌شود.

مقایسه سرانه مصرف نان در ایران و جهان

مقایسه سرانه مصرف نان در ایران و جهان نشان می‌دهد که ایرانی‌ها با مصرف سالانه 160 کیلوگرم نان برای هر نفر بعد از مصرف‌کنندگان ترک (با 199.6 کیلوگرم  برای هر نفر) دومین مصرف‌کننده نان در جهان هستند. 

همان‌طور که دیدیم میانگین مصرف روزانه نان در ایران حدود 320 گرم است که به 117 کیلوگرم سرانه سالانه می‌رسد. عددی که تقریباً دو برابر کشورهای اروپایی و 6 برابر بیشتر از میانگین جهانی است.

سخن آخر

نان یک غذای اصلی برای بسیاری از مردم در نقاط مختلف جهان است. انواع نان در اشکال، طعم‌ها و بافت‌های مختلف تنها در سال گذشته در سبد غذایی بیش از 80 درصد از جمعیت جهان بوده است.  الگوهای مصرف نان در کشورهای مختلف از آسیا و آفریقا تا آفریقا و اروپا گرفته متفاوت است. اما اکثر کشورها به‌طور متوسط 50 کیلوگرم نان برای هر نفر در سال مصرف می‌کنند.

در ایران هم 63 درصد از جیره غذایی روزانه هر خانواده ایرانی از مصرف نان تامین می شود. آمارها می‌گوید که میانگین مصرف نان در ایران 2 تا 3 برابر مصرف متوسط جهانی است. البته احتمالا بخشی از این تفاوت سرانه مصرف جدا از عادات و فرهنگ غذایی یا موضوعات اقتصادی که در متن به آن‌ها اشاره شد، به‌دلیل کیفیت نامطلوب برخی نان‌ها و رقم بالای دورریز نان در کشور است. همچنین متاسفانه مصرف‌کنندگان با اصول صحیح خنک‌سازی و نگهداری نان پس از پخت آشنا نیستند و نمی‌دانند چگونه باید نان را تازه و قابل مصرف نگه دارند. بنابراین برای مدیریت سرانه مصرف نان کشور باید همزمان روی اجرای برنامه‌های آموزشی برای بالا بردن کیفیت نان‌ها و ارتقای آگاهی عمومی از اصول صحیح نگهداری نان و کاهش ضایعات آن، کار کرد.

منابع:

1. bizcommunity
2. financialtribune
3. irannewsupdate
4. healthjournal
5. mek-iran
6. eshavarzanpress
7. isna