امروزه برنامه‌ریزی تقاضا در صنعت غذا به دلیل ماهیت فاسدشدنی محصولات، نوسانات بازار، تغییرات فصلی و تقاضای غیرقابل پیش‌بینی است و می‌توان گفت یکی از چالش‌برانگیزترین جنبه‌های مدیریت زنجیره تامین در صنعت موادغذایی به شمار می‌رود.
عواملی مانند عدم دقت در پیش‌بینی تقاضا می‌تواند منجر به کمبود موجودی، ضایعات موادغذایی، افزایش هزینه‌ها و کاهش رضایت مشتریان و درنهایت چالش‌های متعدد در برنامه‌ریزی شود.
در این مقاله از مجله فودکس، چالش‌های رایج برنامه‌ریزی تقاضا در صنعت غذا را بررسی کردیم و راهکارهایی برای مدیریت آن‌ها ارائه داده‌ایم.
علاوه بر این، نحوه مدیریت این چالش‌ها در شرکت فرضی “آروین فود”، تولیدکننده محصولات غذایی ارگانیک را به عنوان مثال بررسی خواهیم کرد.
۱- نوسانات تقاضا (Demand Variability)
تقاضا در صنعت موادغذایی تحت تاثیر عواملی مانند تغییر فصول، ترندهای غذایی، تبلیغات، شرایط اقتصادی و رفتار مصرف‌کنندگان تغییر می‌کند.
راهکارهای شناسایی و بررسی نوسانات تقاضا در صنعت غذا
- استفاده از مدل‌های آماری برای شناسایی الگوهای فصلی و نوسانات
- ترکیب داده‌های تاریخی با داده‌های لحظه‌ای برای بهبود پیش‌بینی
- بررسی بازخورد مشتریان و داده‌های فروش برای پیش‌بینی بهتر
مثال : مدیریت نوسانات تقاضا در شرکت آروین فود
شرکت “آروین فود” تولیدکننده محصولات ارگانیک، در فصل تابستان با افزایش تقاضای آبمیوه‌های طبیعی مواجه می‌شود. تیم تحلیل داده از مدل‌های پیش‌بینی ترکیبی استفاده می‌کند تا تاثیر فصل و تبلیغات بر فروش را تحلیل کرده و میزان تولید را تنظیم کند.
۲- کیفیت پایین داده‌ها (Lack of Data Quality)
داده‌های نادرست یا ناقص می‌توانند پیش‌بینی را دچار خطا کرده و منجر به کمبود موجودی یا ضایعات شوند.
راهکارهای بررسی کیفیت داده‌ها در صنعت غذا
- بهبود فرآیندهای جمع‌آوری داده و استفاده از سیستم‌های یکپارچه مدیریت داده
- بررسی و اصلاح خطاهای داده‌ای برای بهبود دقت پیش‌بینی
- استفاده از نرم‌افزارهای تحلیلی برای شناسایی مشکلات کیفیت داده
مثال: مدیریت خطای داده‌ها در شرکت آروین فود
در بررسی داده‌های فروش، تیم تحلیل متوجه شد که برخی سفارش‌ها به‌درستی ثبت نشده‌اند. برای رفع این مشکل، سیستم یکپارچه‌سازی سفارشات و فروش با نرم‌افزارهای هوشمند تحلیل داده اجرا شد.
۳- سوگیری در پیش‌بینی و اندازه‌گیری دقت (Forecast Bias and Accuracy Measurement)
اگر پیش‌بینی‌ها به طور مداوم دچار سوگیری مثبت (بیش‌برآورد) یا منفی (کم‌برآورد) شوند، زنجیره تامین دچار مشکل خواهد شد.
راهکارهای چالش‌های سوگیری پیش‌بینی و دقت در صنعت غذا
- ارزیابی دوره‌ای دقت پیش‌بینی و تنظیم مدل‌ها بر اساس داده‌های جدید
- استفاده از شاخص‌هایی مانند میانگین درصد خطای مطلق (MAPE)
- بررسی سوگیری‌ها و تصحیح آن‌ها در مدل‌های پیش‌بینی
مثال : مدیریت خطاهای پیش‌بینی در شرکت آروین فود
“آروین فود” متوجه شد که پیش‌بینی تقاضای روغن زیتون ارگانیک همیشه بالاتر از میزان واقعی فروش است. پس از بررسی خطاهای پیش‌بینی و تنظیم مدل‌ها، دقت پیش‌بینی ۱۵٪ بهبود یافت.
۴- عدم هماهنگی بین بخش‌ها (Collaboration and Communication)
کمبود ارتباط بین تیم‌های بازاریابی، فروش و زنجیره تامین باعث بروز مشکلات در پیش‌بینی تقاضا می‌شود.
راهکارهای ایجاد هماهنگی بخش‌های مختلف تیم در صنعت غذا
- تشکیل تیم‌های بین‌بخشی برای همکاری در برنامه‌ریزی تقاضا
- استفاده از پلتفرم‌های دیجیتال برای اشتراک‌گذاری داده‌ها در لحظه
- هماهنگی بیشتر بین تیم‌های تولید، توزیع و فروش
مثال: مدیریت ایجاد هماهنگی تیم در شرکت آروین فود
مدیر فروش بدون هماهنگی با تیم زنجیره تامین، تبلیغات گسترده‌ای برای شیرهای گیاهی جدید اجرا کرد که باعث کمبود شدید موجودی شد. پس از این تجربه، یک پلتفرم همکاری ابری برای به‌اشتراک‌گذاری اطلاعات ایجاد شد.
۵- عوامل خارجی (External Factors)
عواملی مانند بحران‌های اقتصادی، تحریم‌ها، تغییرات نرخ ارز و بلایای طبیعی بر تامین و تقاضا تاثیر می‌گذارند.
راهکارهای جلوگیری از تاثیر عوامل خارجی در صنعت غذا
- بررسی منظم شاخص‌های اقتصادی و تاثیر آن بر تقاضای مشتریان
- ایجاد برنامه‌های جایگزین برای مقابله با سناریوهای مختلف
- داشتن تامین‌کنندگان جایگزین برای کاهش وابستگی به یک تامین‌کننده خاص
مثال: جلوگیری از تاثیر عوامل خارجی در شرکت آروین فود
با افزایش قیمت گندم ارگانیک به دلیل خشکسالی، تیم تامین مواد اولیه تصمیم گرفت تامین‌کنندگان جدیدی در کشورهای همسایه پیدا کند.
۶- اختلالات در زنجیره تامین (Supply Chain Disruptions)
مشکلات تامین‌کنندگان، تاخیر در حمل‌ونقل یا بحران‌های جهانی می‌توانند زنجیره تامین را مختل کنند.
راهکارهای کاهش اختلالات در زنجیره تامین صنعت غذا
- نگهداری سطح مناسبی از موجودی ایمنی برای مواد اولیه حیاتی
- انعقاد قرارداد با چندین تامین کننده برای کاهش ریسک وابستگی
- استفاده از تحلیل داده‌ها و فناوری‌های دیجیتال برای شناسایی تأخیرها و مشکلات احتمالی
مثال: مدیریت اختلالات در زنجیره تامین در شرکت آروین فود
در دوران همه‌گیری کرونا، “آروین فود” توانست با داشتن چند تامین‌کننده موازی، کمبود مواد اولیه را جبران کند و تولید را متوقف نکند.
۷- معرفی محصولات جدید (New Product Introductions)
پیش‌بینی تقاضای محصولات جدید دشوار است، زیرا داده‌های تاریخی وجود ندارد.
راهکارهای پیش‌بینی تقاضای محصولات جدید در صنعت غذا
- انجام تحقیقات بازار و تحلیل داده‌های مشابه برای تخمین تقاضا
- اجرای آزمایش‌های پایلوت در بازارهای محدود
- بررسی بازخورد مشتریان و تحلیل اولیه فروش برای به‌روزرسانی پیش‌بینی‌ها
مثال: مدیریت تقاضای محصولات جدید در شرکت آروین فود
پیش از عرضه ماست گیاهی جدید، “آروین فود” ابتدا آن را در چندین فروشگاه منتخب توزیع کرد و بر اساس داده‌های فروش اولیه، میزان تولید را تنظیم نمود.
۸- کوتاه بودن چرخه عمر محصول (Short Product Lifecycle)
در صنایع غذایی، بسیاری از محصولات چرخه عمر کوتاهی دارند و تقاضای آن‌ها به سرعت تغییر می‌کند.
راهکارهای مشکلات چرخه عمر کوتاه محصول در صنعت غذا
- تحلیل لحظه‌ای داده‌های فروش برای تنظیم سطح تولید و توزیع
- استفاده از تأمین‌کنندگان انعطاف‌پذیر برای پاسخ سریع به تغییرات بازار
- اجرای استراتژی‌های تخفیف و بازاریابی برای جلوگیری از ماندن محصولات در انبار
مثال: مدیریت چالش تقاضای محصولات با چرخه عمر کوتاه در شرکت آروین فود
“آروین فود” پس از مشاهده افت تقاضای نوشیدنی پروبیوتیک جدید، با اجرای یک کمپین تبلیغاتی هدفمند در شبکه‌های اجتماعی، فروش را افزایش داد.
۹- چالش فروش چندکاناله (Multi-Channel Sales)
فروش همزمان در فروشگاه‌های فیزیکی، آنلاین و از طریق خرده‌فروشان می‌تواند مدیریت تقاضا را دشوار کند.
راهکارهای چالش فروش چندکاناله در صنعت غذا
- استفاده از سیستم‌های یکپارچه مدیریت موجودی
- بررسی روند فروش در هر کانال و تنظیم استراتژی‌های تامین متناسب با آن
- تخصیص بهینه موجودی بین کانال‌های مختلف فروش
مثال: مدیریت چالش فروش چندکاناله در شرکت آروین فود
با افزایش خرید آنلاین، موجودی برخی محصولات در فروشگاه‌های فیزیکی بیش از حد باقی می‌ماند. تیم برنامه‌ریزی با اجرای سیستم مدیریت یکپارچه موجودی، تخصیص کالا را بهینه‌سازی کرد.
۱۰- مدیریت زنجیره تامین جهانی (Global Supply Chains) در صنعت مواد غذایی
شرکت‌هایی که مواد اولیه یا محصولات خود را از تامین کنندگان بین‌المللی تهیه می‌کنند، باید با چالش‌هایی مانند مقررات بین‌المللی، تغییرات نرخ ارز، تعرفه‌های گمرکی و مسائل ژئوپلیتیک مواجه شوند. هرگونه نوسان در این عوامل می‌تواند تامین مواد اولیه، قیمت تمام‌شده محصولات و زمان تحویل را تحت تأثیر قرار دهد.
راهکارهای چالش‌های مدیریت زنجیره تامین جهانی در صنعت غذا
- پیگیری تحولات جهانی و توافقات تجاری برای پیش‌بینی تغییرات احتمالی در تامین مواد اولیه
- تنوع‌بخشی به تأمین‌کنندگان و همکاری با تولیدکنندگان از مناطق مختلف برای کاهش وابستگی
- استفاده از سیستم‌های پیش‌بینی چندارزی و چندزبانه برای کنترل نوسانات قیمت و نرخ ارز
- مدیریت ریسک تامین با عقد قراردادهای خرید بلندمدت و ایجاد ذخایر استراتژیک برای مواد اولیه حیاتی
مثال: مدیریت چالش‌های مدیریت زنجیره تامین جهانی در شرکت آروین فود
“آروین فود” که تولیدکننده محصولات ارگانیک است، برخی از مواد اولیه خود مانند بادام ارگانیک و عسل طبیعی را از تامین کنندگان خارجی در ترکیه و اسپانیا تامین می‌کند.
در سال گذشته، به دلیل افزایش نرخ ارز و تغییر قوانین واردات، قیمت تمام‌شده این مواد اولیه افزایش یافت. برای مدیریت این چالش، تیم تامین مواد اولیه تصمیم گرفت:
الف) بخشی از تامین را به تامین کنندگان داخلی انتقال دهد تا وابستگی به واردات کاهش یابد.
ب) قراردادهای خرید طولانی‌مدت با تامین کنندگان خارجی منعقد کند تا از نوسانات قیمت در امان باشد.
ج) از ابزارهای مدیریت مالی چندارزی استفاده کند تا هزینه‌های تبدیل ارز را بهینه‌سازی کند.
د) زنجیره تامین را متنوع کند و با تأمین‌کنندگانی از کشورهای دیگر مانند ازبکستان و گرجستان وارد مذاکره شود.
نتیجه این اقدامات باعث شد تا هزینه‌های تأمین مواد اولیه کنترل شود و تولید بدون وقفه ادامه یابد.
جمع‌بندی
در نهایت می‌توان گفت در دنیای امروز برنامه‌ریزی تقاضا در زنجیره تامین مواد غذایی، یک فرآیند چندبعدی و پویا است که تحت تاثیر عوامل مختلفی مانند نوسانات بازار، تغییرات فصلی، رفتار مشتریان، چالش‌های لجستیکی و ریسک‌های جهانی قرار دارد.
برای دستیابی به دقت بالاتر در پیش‌بینی‌ها و بهینه‌سازی سطح موجودی، شرکت‌ها باید از مدل‌های تحلیلی پیشرفته، داده‌های بلادرنگ، همکاری بین‌بخشی و فناوری‌های نوین بهره ببرند، همچنین تنوع‌بخشی به تامین کنندگان، مدیریت هوشمندانه موجودی، بهینه‌سازی فرآیندهای زنجیره تامین و استفاده از روش‌های ترکیبی پیش‌بینی و حسگری تقاضا، از جمله راهکارهایی هستند که به شرکت‌های صنعت غذا کمک می‌کنند تا با کمترین هزینه، بالاترین سطح خدمات را ارائه دهند و رضایت مشتریان را تضمین کنند.
در نهایت، موفقیت در برنامه‌ریزی تقاضا نه‌تنها باعث کاهش هزینه‌ها و جلوگیری از کمبود یا مازاد موجودی می‌شود، بلکه بهبود عملکرد عملیاتی، افزایش انعطاف‌پذیری زنجیره تامین و ایجاد مزیت رقابتی پایدار را نیز به همراه خواهد داشت.
احسان الله‌وردی
مدیر اجرایی فودکس ایران
مشاور بازاریابی و توسعه برندهای صنعت غذا و نوشیدنی
سایت | لینکدین
