یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های پیش روی بشر در قرن ۲۱، مقابله با تغییرات اقلیمی و کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای (GHG) است. این گازها شامل دی‌اکسید کربن، متان، اکسید نیتروژن و گازهای فلوئوردار هستند و به عنوان عامل اصلی گرم شدن زمین شناخته می‌شوند. در میان منابع مختلف انتشار گازهای گلخانه‌ای، نقش سیستم‌های غذایی جهانی اغلب کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد. این سیستم‌ها از مراحل تولید و فرآوری مواد غذایی تا حمل‌ونقل، مصرف و دفع زباله، تأثیر قابل توجهی بر تولید گازهای گلخانه‌ای دارند.
در این مطلب، نقش سیستم‌های غذایی در انتشار گازهای گلخانه‌ای، عوامل کلیدی این فرآیند و راه‌حل‌های موجود برای کاهش اثرات منفی آن بررسی می‌شود. برای آشنایی بیشتر با این موضوع به مجله صنایع غذایی فودکس مراجعه کنید.
نقش سیستم‌های غذایی در انتشار گازهای گلخانه‌ای
سیستم غذایی جهانی زنجیره‌ای پیچیده از فعالیت‌ها است که از تولید محصولات کشاورزی آغاز می‌شود و تا مصرف و دفع ضایعات غذایی ادامه می‌یابد. این سیستم به دلیل مصرف زیاد انرژی، وابستگی به منابع طبیعی و کشاورزی صنعتی، سهم قابل‌توجهی در انتشار گازهای گلخانه‌ای دارد. تحقیقات نشان می‌دهند بین ۱۹ تا ۲۹ درصد از انتشار سالانه گازهای گلخانه‌ای جهان به این سیستم مربوط است. این مسئله به دلیل مصرف سوخت‌های فسیلی، استفاده از کودهای شیمیایی و نیاز بالای کشاورزی به آب شدت می‌یابد.
عوامل کلیدی انتشار گازهای گلخانه‌ای در سیستم‌های غذایی
سیستم‌های غذایی، از تولید محصولات کشاورزی گرفته تا فرآوری، حمل‌ونقل و دفع ضایعات، تأثیرات گسترده‌ای بر محیط‌زیست دارند. هر یک از این مراحل به نوعی در انتشار گازهای گلخانه‌ای نقش دارند و سهم قابل‌توجهی از انتشار جهانی این گازها به آن‌ها اختصاص دارد. در ادامه به بررسی عوامل اصلی که در این انتشار سهیم هستند می‌پردازیم.
تولید کشاورزی
تولید کشاورزی بخش عمده‌ای از انتشار گازهای گلخانه‌ای در سیستم‌های غذایی را تشکیل می‌دهد. استفاده از ماشین‌آلات کشاورزی، آبیاری مصنوعی و کودهای شیمیایی موجب تولید دی‌اکسید کربن و متان می‌شود. دامداری نیز یکی از عوامل اصلی تولید متان است. این گاز از فرایند گوارشی حیوانات، به‌ویژه گاوها، تولید می‌شود و تأثیرات قابل‌توجهی بر تغییرات اقلیمی دارد.
کودهای شیمیایی
استفاده از کودهای نیتروژن و فسفر که برای افزایش بازده محصولات کشاورزی به کار می‌روند، منجر به تولید اکسید نیتروژن می‌شود. این گاز ۳۰۰ برابر بیشتر از دی‌اکسید کربن در ایجاد اثر گلخانه‌ای نقش دارد. مصرف بی‌رویه این کودها نیز خطرات زیست‌محیطی را افزایش می‌دهد.
حمل‌ونقل و توزیع
حمل‌ونقل مواد غذایی از مزارع به کارخانه‌ها، فروشگاه‌ها و در نهایت مصرف‌کنندگان، از دیگر عوامل تولید گازهای گلخانه‌ای است. این فرایند به سوخت‌های فسیلی وابسته است و هرچه مسافت حمل مواد غذایی بیشتر باشد، انتشار گازها افزایش می‌یابد.
فرآوری و بسته‌بندی
فرآوری مواد غذایی به انرژی زیادی نیاز دارد. مواد بسته‌بندی که معمولاً از پلاستیک یا مواد مصنوعی ساخته می‌شوند، هم در تولید گازهای گلخانه‌ای نقش دارند و هم مشکلات زیست‌محیطی دیگری مانند آلودگی اقیانوس‌ها را ایجاد می‌کنند.
ضایعات غذایی
ضایعات غذایی یکی از چالش‌های بزرگ سیستم غذایی است. زباله‌های غذایی در محل‌های دفن زباله متان تولید می‌کنند. این متان تأثیرات شدیدی بر تغییرات اقلیمی دارد. علاوه بر این، منابعی که برای تولید این غذاها استفاده شده‌اند، هدر می‌روند.
راه‌حل‌های کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای
هرچند سیستم‌های غذایی سهم بزرگی در انتشار گازهای گلخانه‌ای دارند، اما با اقدامات هوشمندانه می‌توان این اثرات منفی را کاهش داد. از تغییر شیوه‌های کشاورزی تا کاهش ضایعات و استفاده از فناوری‌های نوین، راه‌حل‌های متعددی وجود دارد که در ادامه به برخی از آن‌ها اشاره می‌کنیم.
کاهش ضایعات غذایی
کاهش هدررفت مواد غذایی در تمام مراحل زنجیره تأمین، از مزارع تا مصرف‌کنندگان، یکی از مؤثرترین راه‌ها برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای است. اقدامات عملی شامل بهبود مدیریت زنجیره تأمین، آموزش مصرف‌کنندگان و استفاده از ضایعات غذایی در تولید محصولات جدید می‌شود.
کشاورزی پایدار
کشاورزی پایدار از روش‌هایی مانند کشاورزی ارگانیک، کاهش مصرف کودهای شیمیایی و حفظ تنوع زیستی استفاده می‌کند. این روش‌ها باعث کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و بهینه‌سازی منابع می‌شوند. مدیریت بهتر خاک و استفاده هوشمندانه از منابع آب نیز بخشی از این راه‌حل‌ها است.
بهره‌وری انرژی در فرآوری و حمل‌ونقل
استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر در فرآوری مواد غذایی و کاهش مصرف سوخت‌های فسیلی در حمل‌ونقل، تأثیر مستقیمی بر کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای دارد. به‌کارگیری فناوری‌هایی مانند حمل‌ونقل الکتریکی و سیستم‌های خورشیدی یا بادی، راه‌حل‌های مؤثری هستند.
تغییر رژیم غذایی
کاهش مصرف گوشت، به‌ویژه گوشت گاو و بره، می‌تواند انتشار گازهای گلخانه‌ای را به طور قابل‌توجهی کاهش دهد. جایگزینی پروتئین‌های حیوانی با منابع گیاهی نظیر حبوبات و سویا، فشار وارده بر سیستم غذایی را کاهش می‌دهد.
نوآوری در کشاورزی
فناوری‌های جدید مانند اصلاح ژنتیکی گیاهان برای کاهش نیاز به کودها، سیستم‌های آبیاری هوشمند و کشت عمودی، می‌توانند بهره‌وری کشاورزی را افزایش دهند و اثرات زیست‌محیطی را کاهش دهند.
کاهش مصرف پلاستیک در بسته‌بندی
استفاده از بسته‌بندی‌های زیست‌تخریب‌پذیر و قابل بازیافت به کاهش آلودگی و انتشار گازهای گلخانه‌ای کمک می‌کند. این تغییر می‌تواند اثرات مثبتی بر محیط‌زیست داشته باشد.
آینده‌ای پایدار برای سیستم‌های غذایی
سیستم‌های غذایی جهانی در عین تأثیرات منفی قابل‌توجه، ظرفیت بالایی برای تغییر دارند. از کاهش ضایعات غذایی تا استفاده از فناوری‌های نوین، اقداماتی مؤثر برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای وجود دارد. همکاری‌های جهانی و آگاهی عمومی نقش کلیدی در این مسیر ایفا می‌کنند.
برای مطالعه مقالات مرتبط بیشتر، از مجله صنایع غذایی فودکس دیدن کنید.
منابع
FAO (سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد) – گزارش‌هایی در مورد تأثیر کشاورزی و سیستم‌های غذایی بر انتشار گازهای گلخانه‌ای.
IPCC (گزارش‌های هیئت بین‌دولتی تغییرات اقلیمی) – اطلاعات جامعی در مورد انتشار گازهای گلخانه‌ای و نقش کشاورزی و سیستم‌های غذایی.
مقالات علمی مربوط به سیستم‌های غذایی و تغییرات اقلیمی – مانند مقالات موجود در پلتفرم‌هایی مانند JSTOR و ScienceDirect.
مطالعات مربوط به کشاورزی پایدار و تکنیک‌های نوین – مقالات در مورد کشاورزی پایدار و تکنولوژی‌های کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای.
سازمان‌های محیط زیستی – مانند WWF و UNEP که بر حفظ محیط زیست و کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای تمرکز دارند.
احسان الله‌وردی
مدیر اجرایی فودکس ایران
مشاور بازاریابی و توسعه برندهای صنعت غذا و نوشیدنی
وب‌سایت | لینکدین
