از تولید محصولات و مواد غذایی در کارخانه‌ها و مراکز تولیدی تا استفاده از آن‌ها توسط مصرف‌کنندگان، یک فاصله زمانی وجود دارد. در این فاصله زمانی باید از روش‌هایی استفاده نمود تا کیفیت، تازگی و ماندگاری مواد غذایی تامین شود و یکی از این روش‌ها، بسته‌بندی اصولی است. با پیشرفت تکنولوژی، فناوری های نوین بسته بندی مواد غذایی جایگزین روش‌های قدیمی شدند. در این مطلب از مجله فودکس قصد داریم تا به معرفی تکنولوژی های نوین در بسته بندی مواد غذایی بپردازیم، پس تا انتها همراه ما باشید.
تکنولوژی بسته‌بندی مواد غذایی
تکنولوژی های نوین در بسته بندی مواد غذایی، کیفیت محصولات و ایمنی مواد غذایی را در طول عمر مفید آن‌ها تامین می‌کنند. بسته‌بندی مواد غذایی برای حفاظت از تاثیر عوامل محیطی همچون میکروب‌ها، حشرات، نور، گرما، اکسیژن، بخار آب، بو، خاک، گرد و غبار و… استفاده می‌شوند. یک بسته‌بندی حرفه‌ای که با کاربرد فناوری‌های نوین تولید شده است، می‌تواند معرف یک برند بوده و موجب محبوبیت بیشتر آن شود. در گذشته روش‌های سنتی و معمولی برای بسته‌بندی مواد غذایی استفاده می‌شد، اما رفته رفته با پیشرفت صنایع، تکنولوژی‌های نوین جایگزین روش‌های قدیمی شدند.
مشخصات بسته‌بندی مواد غذایی
شیوه بسته‌بندی محصولات باید دارای ویژگی‌هایی باشد تا به عنوان یکی از بسته بندی های نوین در صنایع غذایی شناخته شود. از جمله ویژگی‌های بسته‌بندی مواد غذایی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- پاسخگویی به نیاز مصرف‌کنندگان
- سازگاری با محیط زیست
- افزایش ماندگاری و طول عمر مواد غذایی
- کاهش هزینه‌های بسته‌بندی
- جلوگیری از ورود عوامل خارجی
- مقاومت در برابر فشار و ضربه
- ارتقا تازگی و کیفیت تولیدات غذایی
تکنولوژی های نوین در بسته بندی مواد غذایی چیست؟
با پیشرفت صنایع غذایی، بسته‌بندی مواد غذایی نیز توسعه یافت و روش‌های جدید شکل گرفتند تا کیفیت مواد غذایی حفظ شده و به شیوه راحت‌تری بتوان از آن‌ها استفاده کرد. در ادامه این بخش با چند نمونه از فناوری های نوین بسته بندی مواد غذایی آشنا می‌شوید.
بسته‌بندی‌های محلول در آب
بسته‌بندی‌های محلول در آب، نمونه‌ای از فناوری های نوین بسته بندی مواد غذایی هستند. این بسته‌بندی ساختار جالبی داشته و می‌تواند در آب داغ حل شود. بسته‌بندی محلول در آب از مواد بی‌خطر ساخته شده و با محیط زیست سازگار است. گفته می‌شود که از این بسته‌بندی می‌توان برای بسته‌بندی غلات، سوپ و پودرهای نوشیدنی استفاده کرد. دامنه کاربرد این محصولات چندان زیاد نیست چراکه برای جلوگیری از آلودگی باید یک بسته‌بندی ثانویه نیز به کار برد.
بسته‌بندی‌های فعال
یکی از بسته بندی های نوین در صنایع غذایی با نام بسته‌بندی فعال شناخته می‌شود. در این روش از مواد افزودنی و خواص پلیمرهای زیستی استفاده می‌کنند تا ماندگاری مواد غذایی افزایش یابد. یکی از این پلیمرهای زیستی، کیتوزان نام دارد که از فعالیت‌های قارچی و باکتریایی جلوگیری می‌کند تا مواد غذایی فاسد نشوند.
برخی از این مواد با ایجاد پوشش‌های مانند درب بطری، کیسه و… از تغییر طعم و ظاهر غذا جلوگیری می‌کنند. در حال حاضر در این روش بسته‌بندی از مواد طبیعی استفاده می‌شود تا خطرات سلامت به دنبال نداشته باشند. بسته‌بندی‌های فعال، در صنایع غذایی مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرد.
بسته‌بندی‌های هوشمند
یکی از تکنولوژی های نوین در بسته بندی مواد غذایی با نام بسته‌بندی هوشمند شناخته می‌شوند. این نوع بسته‌بندی‌ها می‌توانند اطلاعات مفیدی را درباره کیفیت، سلامت و ویژگی‌های مواد غذایی اطلاع دهند. استفاده از رنگدانه های طبیعی در بسته بندی های هوشمند موجب می‌شود تا ویژگی‌های مواد غذایی به صورت تغییرات رنگ نمایان شود. بسته‌بندی‌های هوشمند می‌توانند بر مواد غذایی نظارت کرده و بعضی مواد مضر را ردیابی و ثبت کنند. سیستم‌های بسته‌بندی هوشمند را می‌توان به ۳ دسته اصلی طبقه‌بندی کرد:
1) شاخص‌ها: این نوع بسته‌بندی اطلاعات کیفی و کمی مواد غذایی را از طریق تغییر رنگ نشان می‌دهد. از جمله این نوع بسته‌بندی می‌توان به شاخص‌های اکسیژن، شاخص‌های تازگی و شاخص دما-زمان (TTI) اشاره کرد.
2) حسگرها: این روش بسته‌بندی می‌تواند مولکول‌های کوچک آلاینده‌ها، آلرژن‌ها، پاتوژن‌ها و یا مواد تقلبی را در ماتریکس‌های غذایی شناسایی کند. حسگرهای گاز و حسگرهای زیستی از جمله این بسته‌بندی‌ها هستند.
3) حامل‌های داده: برخلاف دو بسته‌بندی قبل، حامل‌های داده برای ارزیابی کمی و کیفی مواد غذایی به کار نمی‌روند، بلکه برای شناسایی، ردیابی، پیشگیری از سرقت و محافظت از جعل کاربرد دارند. بارکد و کد QR از جمله شناخته شده‌ترین حامل‌های داده محسوب می‌شوند.
تفاوت بسته بندی فعال و هوشمند
افزایش تقاضا برای مواد غذایی باکیفیت و تازه، بازار فناوری های نوین بسته بندی مواد غذایی را به سمت بسته‌بندی‌های فعال و هوشمند سوق می‌دهد. این فناوری‌ها تقاضای روبه‌رشد و راحتی مصرف‌کنندگان را به دنبال داشته و به نگرانی‌های تولیدکنندگان پایان می‌دهد. اما تفاوت بسته بندی فعال و هوشمند مواد غذایی در چیست؟
در بسته‌بندی‌های فعال از مواد افزودنی زیستی استفاده می‌کنند تا ماندگاری، تازگی و سلامت مواد غذایی تامین شود. البته این مواد افزودنی طبیعی بوده و خطرات سلامتی ندارند. اما بسته‌بندی‌های هوشمند با هدف بررسی و کنترل کمی و کیفی مواد غذایی تولید شده‌اند تا سلامت مواد غذایی و یا احتمال ورود آلودگی‌ها و فساد آن‌ها با روش‌های همچون تغییر رنگ مشخص شود.
بسته‌بندی‌های میکرو
یکی از دیگر بسته بندی های نوین در صنایع غذایی، بسته‌بندی میکرو است که با استفاده از فناوری نانو تولید می‌شود. در این روش از ماده‌ای بسیار نازک به نام micro-film استفاده می‌کنند. این ترکیب در نگهداری مواد غذایی و افزایش ماندگای آن‌ها کاربرد بسیاری دارد و همچنین می‌تواند گاز نوشیدنی‌های گازدار را به خوبی حفظ کند.
micro-film از ترکیب یک پلیمر محلول، ذرات رس و آب به وجود آمده است که در حدود ۷۰ درصد آن را آب تشکیل می‌دهد. این مواد با محیط زیست سازگاری داشته و هم‌اکنون توسط شرکت‌های مختلفی تولید و روانه بازار می‌شوند. با بسته‌بندی میکرو از فساد مواد غذایی و نفوذ ذرات خارجی و مولکول‌های هوا جلوگیری می‌کنند.
بسته‌بندی‌های خود سرد شونده و خود گرم شونده
برخلاف دیگر روش‌های بسته‌بندی که برای افزایش دوام و ماندگاری مواد غذایی طراحی شده‌اند، این نوع از تکنولوژی های نوین در بسته بندی مواد غذایی با هدف راحتی مصرف مواد غذایی تولید می‌شوند. این فناوری‌های در مقایسه با دیگر روش‌های بسته‌بندی جدیدتر بوده و توسعه کمتری دارند.
بسته‌بندی‌های خود گرم‌شونده بدون نیاز به منابع گرمایی خارجی می‌توانند مواد غذایی را گرم کنند. در این بسته‌بندی از کلسیم یا دی اکسید منیزیم و آب استفاده می‌شود تا یک واکنش گرمازا به وجود آید. بسته‌بندی‌های خود گرم‌شونده در بخش‌های نظامی و یا بسته‌بندی‌های قهوه کاربرد دارند.
از سوی دیگر در بسته‌بندی‌های خود سردشونده، نوعی واکنش گرماگیر استفاده می‌شود تا بسته‌بندی به یکباره سرد شود. از دیگر فناوری‌های مورد استفاده در این بسته‌بندی‌ها می‌توان به فناوری پمپ حرارتی اشاره کرد که به عنوان سیال انتقال حرارت عمل می‌کند.
بسته‌بندی‌های ضدمیکروبی
رشد میکروبی یکی از دلایل بیماری‌هایی است که از طریق مصرف مواد غذایی منتقل می‌شوند. این عوامل میکروبی موجب تغییر بافت، رنگ و بوی غذا شده که نتیجه آن ماندگاری کمتر مواد غذایی است. بسته‌بندی‌های ضدمیکروبی به عنوان یکی از تکنولوژی های نوین در بسته بندی مواد غذایی، از رشد میکروارگانیسم‌ها جلوگیری می‌کند. امروزه این نوع بسته‌بندی پیشرفت زیادی داشته است و از مواد زیر در این تهیه آن‌ها استفاده می‌شود تا خواص ضدمیکروبی را فعال کنند:
- اسیدهای آلی و نمک‌های آن‌ها: اسیدهای سوربیک، بنزوئیک، استیک، پروپیونیک و…
- عصاره‌های گیاهی و اسانس‌های روغنی: عصاره مریم گلی، اکالیپتوس، آویشن، خردل، ریحان و…
- آنزیم‌ها: لاکتوپراکسیداز، کیتوزان، ژلاتین و…
- نانوذرات غیرآلی و مبتنی بر اکسید فلزی
فناوری های نوین در بسته بندی مواد منجمد
یکی از روش‌های عرضه مواد غذایی، فروش آن‌ها به صورت منجمد است. برای بسته‌بندی مواد غذایی منجمد نیز فناوری‌های مختلفی مورد استفاده قرار می‌گیرد تا کیفیت مواد غذایی حفظ شود. این بسته‌بندی‌ها باید در برابر دماهای پایین مقاوم بوده و پس از یخ زدن دچار شکستگی نشوند. همچنین مواد استفاده شده در بسته‌بندی نباید با مواد غذایی واکنش دهد. فرایند انجماد از فساد مواد غذایی جلوگیری می‌کند و بسته‌بندی‌ها نقش پوشش‌دهنده این مواد غذایی را دارند. از مواد زیر در ساخت بسته‌بندی‌های مواد منجمد استفاده می‌شود:
- ظروف شیشه و پلاستیکی
- مقوای ضخیم
- کاغذهای سلوفان
- کیسه‌های نایلونی
سخن آخر
در این مطلب از مجله فودکس به معرفی بسته بندی های نوین در صنایع غذایی پرداختیم و روش‌های آن را معرفی کردیم. در بازار رقابتی تولید مواد غذایی، برندهای مختلف به دنبال عرضه محصولاتی باکیفیت‌تر هستند و از این روی نیازمند بسته‌بندی‌هایی هستند تا کیفیت و تازگی محصولات آن‌ها را تامین کند. بازار مواد غذایی را رفته رفته شیوه‌های نوین بسته‌بندی در برمی‌گیرد که نتیجه آن رضایت بیشتر مشتریان خواهد بود.
منابع:
یک پاسخ
مفید بود
ممنون