در دنیای امروز، سوپرمارکتها یکی از مهمترین اجزای زندگی روزمره ما هستند. اما این فروشگاههای بزرگ و مدرن، مسیری طولانی و جذاب را از فروشگاههای کوچک محلی تا غولهای جهانی طی کردهاند. ظهور سوپرمارکتها نه تنها نحوه خرید ما را متحول کرده، بلکه تأثیر عمیقی بر اقتصاد، صنعت مواد غذایی و حتی فرهنگ مصرف داشته است.
این مقاله شما را به سفری در تاریخچه سوپرمارکت ها میبرد؛ از نخستین روزهای تولدشان در ایالات متحده تا ظهور غولهایی که امروزه در سراسر جهان فعالیت میکنند.
در ادامه، بررسی خواهیم کرد که چگونه ایده یک فروشگاه ساده به پدیدهای جهانی تبدیل شد و چه عواملی به موفقیت آن کمک کردند. همچنین به سراغ داستان اولین فروشگاههای زنجیرهای در جهان و ایران خواهیم رفت. با ما همراه باشید در مجله فودکس؛ همراه همیشگی فعالان صنایع غذایی و نوشیدنی.
تاریخچه ظهور سوپرمارکتها
سوپرمارکتها یکی از تأثیرگذارترین دستاوردهای صنعت خردهفروشی به شمار میآیند و تجربه خرید مردم را دگرگون کردهاند. اما این تحول چطور آغاز شد و چه مسیری طی کرد تا به شکل امروزیاش برسد؟ برای پاسخ به این پرسش، باید به ریشههای ظهور سوپرمارکتها در دهههای گذشته نگاهی بیندازیم.
مرحله آغازین: دهه ۱۹۳۰ در ایالات متحده
دهه ۱۹۳۰، همزمان با بحران اقتصادی بزرگ در آمریکا، نقطه شروع ایده سوپرمارکتها بود. در این دوران سخت، خردهفروشان به دنبال روشهایی بودند که هزینههای خود و مشتریان را کاهش دهند و بهرهوری را بالا ببرند. یکی از این نوآوریها، فروشگاه “کینگ کالن” (King Kullen) بود که در سال ۱۹۳۰ در نیویورک افتتاح شد و از آن بهعنوان اولین سوپرمارکت مدرن جهان یاد میشود.
آنچه فروشگاه “کینگ کالن” را متفاوت کرد، تمرکز بر خودخدمتی مشتریان و ارائه محصولات متنوع با قیمتهای رقابتی بود. این مدل خردهفروشی باعث شد که مشتریان بتوانند در یک مکان، همه نیازهای روزمره خود را تهیه کنند و همین موضوع به سرعت محبوبیت این سبک خرید را افزایش داد.
تنوع محصولات: مشتریان میتوانستند طیف گستردهای از کالاهای غذایی و خانگی را در یک مکان پیدا کنند.
خودخدمتی: برخلاف فروشگاههای سنتی، مشتریان میتوانستند مستقیماً محصولات را انتخاب کنند.
قیمت رقابتی: کاهش هزینههای عملیاتی به فروشگاهها اجازه میداد قیمتهای پایینتری ارائه دهند.
مطالعه مقاله
صفر تا صد بازاریابی مواد غذایی + معرفی کتابپس از جنگ جهانی دوم: گسترش در آمریکا و اروپا
پایان جنگ جهانی دوم تحولات عمیقی در سبک زندگی و عادتهای خرید مردم ایجاد کرد. با بهبود اقتصاد و افزایش جمعیت، نیاز به خرید سریعتر و دسترسی به محصولات متنوعتر، سوپرمارکتها را به مرکز اصلی خرید خانوادهها تبدیل کرد. در همین دوران، فناوریهایی مانند سیستمهای خنککننده و بستهبندی مدرن نیز وارد بازار شدند که به نگهداری طولانیتر مواد غذایی کمک شایانی کردند.
آمریکا: اقتصاد شکوفا و درآمد رو به افزایش خانوادهها در دهههای پس از جنگ، زمینه رشد سریع سوپرمارکتها را فراهم کرد. فروشگاههای زنجیرهای بزرگی مانند “سیفوی” (Safeway) و “کروگر” (Kroger) توانستند با ارائه محصولات متنوع و دسترسی راحت، محبوبیت گستردهای پیدا کنند. این مدل کسبوکار خیلی زود به استاندارد جدید خردهفروشی در آمریکا تبدیل شد.
اروپا: در دهه ۱۹۵۰، ایده سوپرمارکتها به اروپا رسید و بازار خردهفروشی این منطقه را دگرگون کرد. در بریتانیا، فروشگاه زنجیرهای “تسکو” (Tesco) نقش پیشگام را ایفا کرد و توانست بهسرعت در میان مردم محبوبیت پیدا کند. این مدل خردهفروشی به دلیل پاسخگویی به نیازهای روزمره و ارائه محصولات متنوع در یک مکان، در سایر کشورهای اروپایی نیز رواج یافت.
دهه ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰: گسترش به دیگر نقاط جهان
در دهههای ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰، ایده سوپرمارکتها فراتر از مرزهای غربی رفت و به آسیا، آفریقا و خاورمیانه گسترش یافت. در این دوره، مفاهیمی مانند فروشگاههای زنجیرهای کوچکتر و محلی نیز شکل گرفتند که با نیازها و شرایط ویژه این مناطق هماهنگ بودند.
ژاپن: ورود سوپرمارکتها به ژاپن در دهه ۱۹۶۰، نه تنها خرید را متحول کرد بلکه مدل جدیدی از فروشگاههای کوچکتر و پرسرعت را نیز معرفی کرد. شرکتهایی مانند “سون-ایلون” (7-Eleven) با درک نیازهای مناطق شهری پرتراکم، فروشگاههایی ایجاد کردند که تمرکز بیشتری بر خدمات سریع و فضای محدود داشتند. این نوآوریها، سوپرمارکتها را در فرهنگ خرید ژاپنی نهادینه کرد.
آفریقا و خاورمیانه: در دهه ۱۹۷۰، مفهوم سوپرمارکتها به کشورهای آفریقایی و خاورمیانه رسید. در این مناطق، اگرچه زیرساختهای ناکافی و موانع اقتصادی چالشهایی ایجاد میکردند، اما انعطافپذیری و تطبیقپذیری این مدل خردهفروشی، آن را به گزینهای جذاب برای مردم محلی تبدیل کرد. سوپرمارکتها به تدریج نقش مهمی در تأمین نیازهای روزمره و ارائه محصولات متنوع پیدا کردند.
دهه ۱۹۸۰ و بعد: ظهور غولهای جهانی
دهه ۱۹۸۰، آغاز دوره جدیدی در صنعت سوپرمارکتها بود. جهانیسازی به همراه پیشرفت فناوری، به شرکتهای بزرگ چندملیتی مانند “والمارت” (Walmart) و “کارفور” (Carrefour) امکان داد تا به بازارهای جدید وارد شوند و به بازیگران اصلی این صنعت تبدیل شوند.
ویژگیهای غولهای جهانی سوپرمارکت
زنجیره تأمین پیشرفته: این شرکتها با بهرهگیری از فناوریهای مدرن، زنجیره تأمین خود را بهینه کردند و توانستند محصولات را با هزینه کمتر و سرعت بیشتر به مشتریان عرضه کنند.
کاهش هزینههای عملیاتی: مدل کسبوکار این غولها بر پایه کاهش هزینهها از طریق مقیاس بزرگ و فرآیندهای کارآمد بنا شد.
استراتژیهای محلی: هرچند این شرکتها چندملیتی بودند، اما برای موفقیت در بازارهای مختلف، استراتژیهای محلی را اتخاذ کردند که به نیازها و فرهنگ هر منطقه پاسخ میداد.
دهه ۲۰۰۰ و بعد: نوآوری و دیجیتالسازی
با گسترش اینترنت، مفهوم سوپرمارکت فراتر از فروشگاههای فیزیکی رفت و به دنیای خرید آنلاین و خدمات دیجیتالی وارد شد. پلتفرمهایی مانند “آمازون فرش” (Amazon Fresh) و “اینستاکارت” (Instacart) تجربه خرید را متحول کردند. آنها به مشتریان این امکان را دادند که بدون ترک خانه، محصولات مورد نیاز خود را سفارش دهند و در زمانی کوتاه تحویل بگیرند.
در همین حال، فروشگاههای تخصصی کوچکتری نظیر “سیتی استورز” (City Stores) نیز در مناطق شهری رونق گرفتند. این فروشگاهها با تمرکز بر نیازهای خاص و سبک زندگی مناطق پرتراکم، توانستند جایگاه ویژهای در بین مشتریان پیدا کنند. این تغییرات، گواهی بر روند بیپایان نوآوری در صنعت خردهفروشی است.
اولین فروشگاه زنجیرهای جهان
اولین فروشگاه زنجیرهای جهان، نقطه آغازی برای مفهومی بود که امروز به نام فروشگاههای زنجیرهای شناخته میشود. این فروشگاهها به سرعت توانستند مدل خردهفروشی را متحول کنند و زمینهساز ظهور برندهای جهانی شوند.
فروشگاه پیگلی ویگلی (Piggly Wiggly): پیشگام در خردهفروشی مدرن
فروشگاه پیگلی ویگلی (Piggly Wiggly) که در سال ۱۹۱۶ در ممفیس، تنسی (Memphis, Tennessee) تأسیس شد، بهعنوان اولین فروشگاه زنجیرهای جهان شناخته میشود. این فروشگاه ایدهای نوآورانه را معرفی کرد که بعدها به استاندارد خردهفروشی تبدیل شد: خودخدمتی مشتریان.
ویژگیهای کلیدی پیگلی ویگلی
مشتریان بهجای درخواست از فروشنده، میتوانستند محصولات را مستقیماً از قفسهها بردارند.
طراحی فروشگاه بهگونهای بود که مشتریان به ترتیب مشخصی از ورودی تا صندوق حرکت میکردند.
کاهش هزینههای عملیاتی باعث ارائه قیمتهای رقابتیتر شد.
تأثیرات جهانی
مدل پیگلی ویگلی بهسرعت محبوبیت یافت و در دهههای بعدی به الگویی برای فروشگاههای زنجیرهای در سراسر جهان تبدیل شد. این فروشگاه مفهوم زنجیره تأمین مدرن و استانداردسازی در خردهفروشی را معرفی کرد.
اولین فروشگاه زنجیرهای ژاپن
تاریخچه فروشگاههای زنجیرهای ژاپن با یکی از برندهای پیشرو و جهانی در صنعت خردهفروشی، یعنی یوشینویا (Yoshinoya)، آغاز میشود. این برند که در سال ۱۸۹۹ توسط ایکچی ماتسودا (Eikichi Matsuda) تأسیس شد، ابتدا به عنوان یک فروشگاه کوچک در بازار ماهی نیهونباشی در توکیو فعالیت خود را آغاز کرد. یوشینویا بعدها به یکی از بزرگترین زنجیرههای عرضهکننده گیودون (غذای سنتی ژاپنی شامل برنج و گوشت گاو) تبدیل شد.
در سالهای بعد، سون-ایلون ژاپن (7-Eleven Japan) که در دهه ۱۹۷۰ توسط شرکت ایتو-یوکادو (Ito-Yokado) به بازار ژاپن معرفی شد، مفهوم فروشگاههای زنجیرهای کوچک و شهری را متحول کرد. این فروشگاهها با در نظر گرفتن سبک زندگی سریع و تراکم بالای شهری، به موفقیت چشمگیری دست یافتند.
موفقیت فروشگاههای زنجیرهای ژاپنی نظیر یوشینویا و سون-ایلون باعث شد این برندها به سایر نقاط جهان نیز گسترش یابند. امروزه، یوشینویا در کشورهایی مانند آمریکا، چین، اندونزی و تایوان شعبه دارد و همچنان یکی از پیشگامان صنعت خردهفروشی بینالمللی است.
اولین فروشگاه زنجیرهای ایران
تاریخچه فروشگاههای زنجیرهای در ایران به اوایل دهه ۱۳۴۰ خورشیدی بازمیگردد. نخستین فروشگاه زنجیرهای ایران توسط برادران اخوان کاشانی تأسیس شد و با نام فروشگاه زنجیرهای بزرگ ایران فعالیت خود را آغاز کرد. این فروشگاه بهعنوان اولین نمونه از مدیریت متمرکز و استفاده از نام تجاری یکسان در سطح کشور، الگویی پیشرفته برای خردهفروشی در آن دوران ارائه داد.
حدود هشت سال بعد، محمود خیامی و برادرش با تأسیس فروشگاه زنجیرهای کورش، قدمی مهم در توسعه این مدل خردهفروشی در ایران برداشتند. فروشگاههای کورش که از مدلهای غربی الگوبرداری کرده بودند، با ارائه کالاهای متنوع، سیستم خودخدمتی و طراحی مدرن، تحولی بزرگ در تجربه خرید مصرفکنندگان ایرانی ایجاد کردند.
با گذشت زمان، فروشگاههای زنجیرهای در ایران گسترش یافتند و برندهایی نظیر رفاه، شهروند، سپه و اتکا وارد عرصه شدند. در گروه فروشگاههای زنجیرهای تخصصی مواد غذایی، برندهایی مانند افق کوروش، جانبو و دیلیمارکت نقش کلیدی در تأمین نیازهای روزمره مردم ایفا کردهاند.
امروزه، فروشگاههای زنجیرهای ایران نه تنها در شهرهای بزرگ بلکه در مناطق کوچکتر نیز فعالیت دارند و با ایجاد شبکهای گسترده، امکان دسترسی آسان به کالاها را برای مصرفکنندگان فراهم کردهاند.
مدل هایپرمارکت، یکی از بزرگترین تحولات در صنعت خردهفروشی بود که توسط کارفور در دهه ۱۹۶۰ معرفی شد. این فروشگاهها با ترکیب مفهوم سوپرمارکت و فروشگاه بزرگ، امکان خرید هر نوع کالایی را در یک مکان فراهم کردند. این رویکرد، علاوه بر کاهش زمان خرید، هزینهها را نیز برای مشتریان بهصرفهتر کرد.
مطالعه مقاله
نقش لجستیک مشارکتی (3PL) در زنجیره تأمین صنایع غذاییسوپرمارکت ها چطور جهانی شدند؟
پایان جنگ جهانی دوم، آغازگر تحولی عظیم در سبک زندگی و خرید مردم بود. رشد اقتصادی و توسعه زیرساختها، سوپرمارکتها را به مدل اصلی خردهفروشی در جهان تبدیل کرد. این مفهوم که ابتدا در آمریکا شکل گرفته بود، به سرعت به اروپا، آسیا، آفریقا و خاورمیانه گسترش یافت.
اروپا: ظهور غولهای سوپرمارکت
در دهه ۱۹۵۰، نخستین سوپرمارکتهای اروپایی در بریتانیا و فرانسه تأسیس شدند و بهسرعت محبوبیت یافتند. فروشگاه زنجیرهای تسکو (Tesco) در بریتانیا و کارفور (Carrefour) در فرانسه، با نوآوری در عرضه کالاها، مدل خردهفروشی اروپا را متحول کردند. این برندها نهتنها به استانداردسازی تجربه خرید کمک کردند، بلکه بازارهای بینالمللی را نیز هدف قرار دادند.
ژاپن و آسیا: انطباق با فرهنگ محلی
در دهه ۱۹۶۰، سوپرمارکتها وارد آسیا شدند. در ژاپن، فروشگاههای Seven-Eleven نقش کلیدی در ایجاد مدلی نوآورانه از فروشگاههای کوچک و شهری ایفا کردند. آنها با ارائه خدماتی نظیر غذاهای آماده و ساعات کاری طولانی، به یکی از موفقترین زنجیرههای خردهفروشی جهان تبدیل شدند.
آفریقا و خاورمیانه: فرصتها در دل چالشها
دهه 1970، شاهد ورود سوپرمارکتها به آفریقا و خاورمیانه بود. فروشگاههایی مانند Shoprite در آفریقای جنوبی و Carrefour در کشورهای خاورمیانه، علیرغم چالشهای زیرساختی، توانستند به موفقیت دست یابند و الگوهای جدیدی از خردهفروشی را معرفی کنند.
دهه ۱۹۸۰: جهانیسازی و غولهای خردهفروشی
شرکتهای بزرگ نظیر Walmart و Carrefour در دهه ۱۹۸۰ به گسترش بینالمللی پرداختند. آنها با بهرهگیری از فناوریهای مدرن و زنجیره تأمین پیشرفته، نه تنها در بازارهای بومی بلکه در بازارهای جدید نیز به موفقیت چشمگیری دست یافتند.
ادامه این تحول در صنعت خردهفروشی
سوپرمارکتها به عنوان یکی از مؤثرترین مدلهای خردهفروشی، همچنان در حال تطبیق با نیازهای متغیر مشتریان و تحولات فناوری هستند. نوآوریهای جدید و دیجیتالسازی، مسیر آینده این صنعت را روشنتر از همیشه کرده است.
نوآوریهای تکنولوژیک: پلی به آینده
سوپرمارکتها به سرعت در حال تطبیق با پیشرفتهای فناوری هستند تا تجربه خرید را برای مشتریان سادهتر، سریعتر و شخصیسازیشدهتر کنند. از جمله این نوآوریها میتوان به هوش مصنوعی برای مدیریت موجودی، رباتیک برای چینش قفسهها و سیستمهای پرداخت بدون تماس اشاره کرد. برخی سوپرمارکتها حتی از فناوری واقعیت افزوده (AR) برای ارائه اطلاعات محصول در لحظه استفاده میکنند.
سوپرمارکتهای بدون صندوق: تجربه خرید آسانتر
یکی از جدیدترین تحولات، ظهور سوپرمارکتهای بدون صندوق مانند “Amazon Go” است. این فروشگاهها با استفاده از حسگرها و دوربینهای پیشرفته، امکان خرید بدون نیاز به پرداخت حضوری را فراهم کردهاند. مشتریان به سادگی محصولات را برداشته و فروشگاه را ترک میکنند؛ هزینهها بهصورت خودکار از حساب آنها کسر میشود.
فروشگاههای ترکیبی: تلفیق تجربههای آنلاین و آفلاین
سوپرمارکتهای مدرن به سمت ادغام فروشگاههای فیزیکی با پلتفرمهای آنلاین حرکت کردهاند. این استراتژی که به آن اومنیچنل (Omni-Channel) گفته میشود، به مشتریان این امکان را میدهد که خرید خود را به صورت آنلاین انجام داده و آن را در فروشگاه تحویل بگیرند یا بالعکس. این روش نه تنها انعطافپذیری بیشتری فراهم میکند، بلکه باعث افزایش رضایت مشتری نیز میشود.
اهمیت پایداری در صنعت خردهفروشی
با افزایش آگاهی عمومی نسبت به مسائل زیستمحیطی، بسیاری از سوپرمارکتها در حال تغییر سیاستهای خود برای کاهش اثرات زیستمحیطی هستند. استفاده از بستهبندیهای قابل بازیافت، کاهش استفاده از پلاستیکهای یکبارمصرف و حمایت از محصولات محلی بخشی از این تلاشهاست. همچنین، فروشگاههای بزرگ در حال سرمایهگذاری در انرژیهای تجدیدپذیر برای تأمین برق خود هستند.
سوپرمارکتهای کوچک: بازگشت به سادگی
در حالی که فروشگاههای بزرگ همچنان به رشد خود ادامه میدهند، مفهوم سوپرمارکتهای کوچک و محلی نیز محبوبیت بیشتری پیدا کرده است. این فروشگاهها که اغلب در مناطق شهری و پرتراکم قرار دارند، نیاز مشتریان به خرید سریع و آسان را برآورده میکنند. فروشگاههای زنجیرهای کوچکتر مانند “7-Eleven” و “City Stores” نمونههای موفق این مدل هستند.
آینده: سوپرمارکتهای هوشمند
با گسترش استفاده از اینترنت اشیا (IoT)، سوپرمارکتهای آینده بیش از پیش هوشمند خواهند شد. یخچالهای متصل به اینترنت میتوانند بهطور خودکار موجودی خود را بررسی کرده و سفارشهای لازم را ثبت کنند. همچنین، اپلیکیشنهای هوشمند میتوانند تجربه خرید را برای هر فرد به صورت شخصیسازیشده تنظیم کنند، از پیشنهاد محصولات گرفته تا ارائه تخفیفهای ویژه.
روندهای کلیدی آینده
محصولات سفارشیشده: ارائه کالاهایی که مطابق با نیازهای خاص مشتریان طراحی شدهاند.
تحویل سریعتر: استفاده از پهپادها و روباتها برای تحویل کالا در کوتاهترین زمان ممکن.
شفافیت در زنجیره تأمین: استفاده از فناوری بلاکچین برای ارائه اطلاعات دقیق درباره منبع و فرآیند تولید محصولات.
جمعبندی: مسیر روشن پیش رو
سوپرمارکتها نه تنها به عنوان مراکز خرید، بلکه به عنوان بخشی از فرهنگ مصرف و نوآوری در زندگی روزمره باقی خواهند ماند. با ادامه این تحولات، میتوان انتظار داشت که این صنعت همچنان در خط مقدم تغییرات فناوری، اجتماعی و زیستمحیطی قرار داشته باشد و نیازهای مشتریان را به شکلی بیسابقه برآورده کند.
با پیشرفتهایی که در انتظار این صنعت است، سوپرمارکتها همچنان به عنوان یکی از ارکان اصلی سبک زندگی مدرن نقشآفرینی خواهند کرد.
پرسشهای متداول (FAQ) درباره تاریخچه سوپرمارکتها
اولین سوپرمارکت جهان کجا تأسیس شد؟
اولین سوپرمارکت جهان، فروشگاه “کینگ کالن” (King Kullen) بود که در سال ۱۹۳۰ در نیویورک آمریکا تأسیس شد. این فروشگاه با ارائه خدمات خودخدمتی و محصولات متنوع، انقلابی در خردهفروشی ایجاد کرد.
اولین فروشگاه زنجیرهای در جهان چه نام داشت؟
فروشگاه “پیگلی ویگلی” (Piggly Wiggly) که در سال ۱۹۱۶ در ممفیس، تنسی (Memphis, Tennessee) افتتاح شد، بهعنوان اولین فروشگاه زنجیرهای جهان شناخته میشود. این فروشگاه مفهوم خودخدمتی را معرفی کرد.
اولین فروشگاه زنجیرهای در ایران کدام بود؟
اولین فروشگاه زنجیرهای ایران، فروشگاه “کوروش” بود که در دهه ۱۳۴۰ تأسیس شد. این فروشگاهها از مدلهای غربی الگوبرداری کردند و تجربه خرید مدرنی را برای مشتریان ایرانی به ارمغان آوردند.
چگونه اینترنت صنعت سوپرمارکتها را متحول کرد؟
با ظهور اینترنت در دهه ۲۰۰۰، خرید آنلاین وارد صنعت سوپرمارکتها شد. پلتفرمهایی مانند “آمازون فرش” (Amazon Fresh) و “اینستاکارت” (Instacart) تجربه خرید را تغییر دادند و امکان سفارش آنلاین و تحویل سریع را برای مشتریان فراهم کردند.
چه عواملی به موفقیت اولیه سوپرمارکتها کمک کرد؟
عواملی نظیر تنوع محصولات، خودخدمتی، و قیمتهای رقابتی، به موفقیت اولیه سوپرمارکتها کمک کردند. این ویژگیها باعث شدند مشتریان تجربهای جدید و کارآمد از خرید داشته باشند.
آینده صنعت سوپرمارکتها چگونه پیشبینی میشود؟
آینده این صنعت به سمت دیجیتالسازی و نوآوری حرکت میکند. فروشگاههای آنلاین، استفاده از فناوریهای مدرن و تجربه خرید شخصیسازیشده از جمله روندهایی هستند که به رشد این صنعت کمک میکنند.
احسان اللهوردی
مدیر اجرایی فودکس ایران
مشاور بازاریابی و توسعه برندهای صنعت غذا و نوشیدنی
سایت | لینکدین