آیا هنوز هم از دستگاه ویدئو برای مشاهده فیلم‌های موردنظرتان استفاده می‌کنید؟ آیا عادت دارید جدیدترین مدل‌های تلفن همراه یا کامپیوتر را خریداری کنید؟ آیا اخیراً لوازم برقی خاصی برای آشپزخانه خود خریده‌اید؟ سؤالی که در اصل پس از طرح سؤالات قرار است بپرسیم این است که، سرنوشت این‌همه وسایل الکترونیکی ازکارافتاده و منسوخ به کجا ختم میشود؟ بله! کوهی از زباله‌هایی تحت عنوان «زبالههای الکترونیکی» تشکیل میشود!
باتوجه به رواج استفاده از کالاهای الکترونیک و دیجیتال، مسئله زبالههای الکترونیکی و محیط زیست نگرانی‌های زیادی را ایجاد کرده است. باتوجه به اینکه این زباله‌ها گاهی دارای ترکیبات سمی هستند و به محیط زیست و سلامت انسان‌ها آسیب می‌زنند، نگرانی‌ها به اوج خود رسیده است. زباله الکترونیکی چه تأثیری بر محیط زیست دارد؟ ما انسان‌ها چگونه می‌توانیم اثرات مخرب زبالههای الکترونیکی بر محیط زیست را به‌حداقل برسانیم؟ برای پاسخ به این سؤالات و آشنایی بیشتر با مقوله زبالههای الکترونیکی و محیط زیست، تا انتهای این مقاله از مجله فودکس همراه ما باشد.
زباله الکترونیکی چیست؟
منظور از زبالههای الکترونیکی، هرگونه تجهیزات و ابزارهای الکتریکی هستند که دیگر کسی به آنها نیازی ندارد، طول عمر مفیدشان به پایان خود نزدیک شده است و در نتیجه، دور ریخته می‌شوند. به این زباله‌ها، زباله دیجیتال هم گفته میشود. این زباله‌ها به دلیل مواد شیمیایی سمی که هنگام دفنشان از فلزات موجود در آنها خارج میشود، بسیار خطرناک هستند.
علاوه بر تجهیزات الکترونیکی که هرروزه استفاده می‌کنیم، رژیم غذایی ما هم تأثیر بسیار چشمگیری بر محیط زیست می‌گذارد. در مقاله رژیم غذایی و محیط زیست درباره اثرات تغذیه و راهکارهای کاهش این تأثیرات با شما صحبت کرده‌ایم.
نگرانی درباره زبالههای الکترونیکی، چالش جدیدی نیست و حداقل به دهه ۱۹۷۰ بازمی‌گردد. اما از آن زمان تاکنون خیلی چیزها تغییر کرده است و باتوجه به افزایش روزافزون تعداد وسایل الکترونیکی که هرروزه دور انداخته می‌شوند، این مسئله وارد مرحله جدیدی شده و نگرانی بسیاری از دوستداران محیط زیست را برانگیخته است.
از جمله مهم‌ترین دستگاه‌های الکترونیکی که هرروزه دور انداخته می‌شوند، میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- انواع لوازم‌خانگی برقی مانند مایکروویو، دستگاه‌ها و کنسول‌های بازی و …
- ابزارهای ارتباطی مانند کامپیوتر‌های رومیزی، تلفن همراه، گوشی‌های هوشمند و …
- ابزارهای سرگرمی مانند DVD، تلویزیون، استریو، سیستم بازی‌های ویدئویی و …
- ابزارهای چاپی مانند دستگاه‌های کپی، چاپگر و …
- تجهیزات الکترونیکی مانند سیم‌های برق، لامپ‌ها، انواع ریموت و …
- تجهیزات پزشکی و اداری مانند مودم‌های بی‌سیم، تجهیزات تصویربرداری، نوارهای برق و منابع تغذیه و …
زبالههای الکترونیکی و محیط زیست
پیامدهای دفع نامناسب زبالههای الکترونیکی در محل‌های دفن زباله یا سایر مکان‌ها، تهدیدی جدی برای سلامت عمومی است و می‌تواند اکوسیستم‌ها را آلوده کند. هنگامی که وسایل الکترونیکی به‌طور نامناسبی دفع می‌شوند و به محل‌های دفن زباله برده می‌شوند، مواد سمی شیمیایی آنها آزاد میشود و در نهایت تأثیر بسیار مخربی بر محیط زیست می‌گذارد. از جمله‌ی این آثار مخرب میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
آلوده‌کردن هوا
درصورتی‌که زبالههای الکترونیکی به‌درستی دفع نشوند و با ازبین‌بردن، خردکردن یا ذوب‌کردن آنها، گردوغبار یا سمومی مانند دیوکسین انتشار پیدا کند، باعث آلودگی هوا و آسیب به سلامتی تنفسی افراد میشود. زبالههای الکترونیکی که معمولاً ارزش بالایی از نظر کاربرد و استفاده ندارند، سوزانده می‌شوند و سوزاندن آنها راهی برای به‌دست‌آوردن فلزات باارزشی مثل مس است.
درصد ابتلا به بیماری‌های مزمن و انواع سرطان‌ها در هنگام سوزاندن زبالههای الکترونیکی بسیار بالا است. ذرات ریزی که از سوزاندن این زباله‌ها پراکنده می‌شوند، می‌توانند تا هزاران کیلومتر آن‌طرف‌تر را آلوده کرده و سلامتی انسان‌ها و سایر موجودات زنده را تهدید کنند.
در نتیجه، علاوه بر تهدید سلامتی کسانی که با این زباله‌ها سروکار دارند، آلودگی هوا به سایر نقاط هم تسری پیدا کرده و زندگی بسیاری از موجودات زنده را تهدید می‌کند. آلودگی هوای ناشی از زبالههای الکترونیکی ممکن است بعضی از گونه‌های جانوری را بیش از سایرین تحت‌تأثیر قرار دهد و گونه‌ها و تنوع زیستی مناطق خاصی را که به‌طور مزمن آلوده هستند، به خطر بیندازد.
آلودگی خاک
درصورتی‌که زبالههای الکترونیکی به‌درستی دفع نشوند یا در مکان‌هایی که به‌طور قانونی ممنوع هستند، دفع شوند، ممکن است فلزات سنگین و مواد بازدارنده مستقیماً از زبالههای الکترونیکی به داخل خاک نفوذ کنند و به آلودگی آب‌های زیرزمینی یا محصولاتی که در آینده کاشته می‌شوند، منجر شود. هنگامی که فلزات سنگین، خاک را آلوده می‌کنند، محصولات در برابر جذب این سموم آسیب‌پذیر می‌شوند و نمی‌توان از زمین کشاورزی، حداکثر بهره‌وری را داشت.
درصورتی‌که آلاینده‌های ناشی از سوزاندن، ازبین‌بردن یا خردکردن زبالههای الکترونیکی برای مدت طولانی در خاک بمانند، برای میکروارگانیسم‌های موجود در خاک و گیاهان مضر خواهند بود. در نهایت هم، حیوانات و حیات وحشی که برای بقا به طبیعت تکیه می‌کند، گیاهان آلوده را مصرف می‌کنند و مشکلاتی برای سلامتی آنها ایجاد میشود.
آلودگی آب
علاوه بر آلودگی خاک، ممکن است فلزات سنگین زبالههای الکترونیکی مانند جیوه، لیتیوم، سرب و باریم به آب‌های زیرزمینی نفوذ پیدا کنند و در نهایت راه خود را به برکه‌ها، نهرها، رودخانه‌ها و دریاچه‌ها باز کنند. این مسئله باعث اسیدی‌شدن و مسمومیت آب میشود و زندگی حیوانات، گیاهان و حتی انسان‌ها را تهدید می‌کند. حتی اگر محل بازیافت این زباله‌ها کیلومترها دورتر باشد، همچنان امکان آلودگی آب وجود دارد.
اسیدی‌شدن آب می‌تواند موجودات دریایی و آب شیرین را از بین ببرد، تنوع زیستی را مختل کند و به اکوسیستم آسیب برساند. اگر اسیدی شدن به منابع آب هم برسد، ممکن است تااندازه‌ای به اکوسیستم آسیب برساند که احیای آن بسیار دشوار و حتی غیرممکن است.
علاوه‌براین، زبالههای پلاستیکی نیز باعث آلوده‌شدن وسیع آب به‌ویژه آب دریاها می‌شوند. برای آنکه دراین‌باره بیشتر بدانید، مقاله زبالههای پلاستیکی در دریا را بخوانید.
قرارگرفتن در معرض مواد مضر و آلوده
سالانه بیش از ۵۰ میلیون تن زباله الکترونیکی در سراسر جهان تولید می‌شوند که معمولاً سر از کشورهای درحال‌توسعه درمی‌آورند. این کشورها معمولاً تجهیزات مناسب برای رسیدگی به این زباله‌ها ندارند و کارگران برای خلاص‌شدن از شر این ضایعات، هر اقدامی اعم از سوزاندن یا بازیابی مواد ارزشمندی که همچنان قابل‌استفاده هستند؛ مانند مس و طلا انجام میدهند.
این مسئله آنها را در معرض مواد مضر و آلوده قرار می‌دهد؛ چراکه بسیاری از لوازم الکترونیکی حاوی مواد سمی مانند نیکل، روی، سرب، کروم و … هستند. همه این‌ها به سلامت انسان ضرر می‌رسانند و ممکن است وارد خون، کلیه و حتی سیستم عصبی شوند.
اثرات مخرب زبالههای الکترونیکی بر زندگی انسان
همان‌طور که پیش‌ازاین گفته شد، زبالههای الکترونیکی حاوی مواد سمی هستند که برای سلامتی انسان مضر هستند. اثرات منفی موادی مانند جیوه، سرب، کادمیوم، باریم، لیتیوم و … بر سلامت مغز، قلب، کبد، کلیه و استخوان‌ها تأثیر منفی دارند. به‌علاوه، این مواد به‌طور قابل‌توجهی بر سیستم عصبی و تولیدمثل اثرگذار هستند و می‌توانند منجر به بیماری‌ها و نواقص مادرزادی شوند.
علاوه‌براین، مواد سمی موجود در زبالههای الکتریکی بر رشد کودکان متولدنشده هم تأثیر می‌گذارد. در کشورهای درحال‌توسعه، بسیاری از کارگرانی که با این زباله‌ها سروکار دارند، زنان باردار هستند. وقتی این افراد در معرض مواد مضر قرار می‌گیرند، رشد و سلامت فرزندشان تحت‌تأثیر قرار می‌گیرد.
از جمله این اثرات منفی میتوان به زایمان زودرس، مرده‌زایی و وزن کم نوزادان به هنگام تولد اشاره کرد. علاوه‌براین، تماس بیش‌ازحد با مواد سمی ممکن است باعث بروز اختلالات سلامت روان، مشکلات رفتاری و کاهش توانایی‌های ذهنی در نوزادان و کودکان شود. همچنین، بر عملکرد ریه، سیستم تنفسی و بیماری‌های مزمن در مراحل بعدی زندگی کودکان تأثیر منفی دارد.
زبالههای الکترونیکی و امنیت داده‌ها
علاوه بر محیط زیست، امنیت داده‌ها از دیگر مسائلی است که نگرانی کسب‌وکارها و افراد را دررابطه با زبالههای الکترونیکی برانگیخته است. در عصری که کلاهبرداری‌های فیشینگ در کمین بسیاری است و تهدید امنیتی بسیار بزرگی محسوب میشود، خیلی‌ها در هنگام دورریختن ابزارهای الکترونیکی خود به این مسائل توجه نمی‌کنند و در نتیجه داده‌های خود را در معرض خطر قرار میدهند.
احتمالاً شما هم می‌دانید که پیش از دورانداختن اسناد مهم، باید شماره سریال و مطالب درج‌شده روی آنها مخدوش شوند. هدف از این کار، جلوگیری از سرقت هویت یا ثبت یک کارت اعتباری جدید با اطلاعات شما است. در مورد دورانداختن یا فروختن لپ‌تاپ یا گوشی هوشمند هم، چنین چیزی صدق می‌کند.
هم برای کسب‌وکارها و هم مصرف‌کنندگان، هارددیسک کامپیوتر و حافظه داخلی گوشی مسئولیت خطیری است. کافی است یک نفر آنها را به کامپیوتر جدید متصل کند تا به خصوصی‌ترین اطلاعات شما دسترسی داشته باشد و بتواند از آنها سوءاستفاده کند. روش‌های زیادی برای پاک‌سازی این اطلاعات وجود دارد، اما اکثر آنها کامل نیستند و خطر را به‌طور کامل از اطلاعات شما رفع نمی‌کنند.
تنها راهی که به‌طور کامل میتوان اطمینان پیدا کرد که داده‌های موجود در این ابزارها از بین رفته است، تخریب فیزیکی آنها است. اگرچه این راهکار روشی امن برای تأمین امنیت داده‌ها در زمان دور ریختن ابزارهای الکترونیکی است، اما اگر لپ‌تاپ‌ها یا باتری گوشی‌های هوشمند به‌درستی از بین نروند، ممکن است منفجر شوند.
قبل از زبالههای الکترونیکی، زبالههای پلاستیکی از دیگر دغدغه‌هایی هستند که آسیب شدیدی به محیط زیست وارد می‌کنند. اگر به سلامت کره زمین و محیط زیست اهمیت می‌دهید، مقاله راهکارهای ساده برای کاهش آسیب پلاستیک به محیط زیست را بخوانید.
چگونه میتوان اثرات مخرب زبالههای الکترونیکی را کاهش داد؟
ازآنجایی‌که زبالههای الکترونیکی معضلی جهانی هستند، همه ما در برابر آن مسئولیم و باید برای کاهش حجم این زباله‌ها تلاش کنیم. دوست دارید بدانید که با وسایل الکترونیکی که خراب هستند یا دیگر به آنها نیاز ندارید، چه باید بکنید؟
5 راهکاری را که در زیر ارائه شده است، به‌کار ببندید تا بتوانید از تولید زبالههای الکترونیکی خودداری کنید.
۱. تا جایی که می‌توانید از خرید ابزارهای جدید خودداری کنید.
در صورت امکان، ارتقای گوشی یا لپ‌تاپ خود را به تعویق بیندازید. هر زمان که تصمیم گرفتید کالای الکترونیک جدیدی برای خود خریداری کنید به این فکر کنید که آیا واقعاً نسخه قدیمی‌تر نمی‌تواند از عهده نیازهای شما بربیاید یا اینکه صرفاً دوست دارید دستگاه جدیدی داشته باشید؟ چه اشکالی دارد اگر از محصولات قدیمی خود اگر همچنان قابل‌مصرف هستند، استفاده کنید؟
۲. آنها را مجدداً به چرخه استفاده بازگردانید.
اگر وسایلتان در شرایط مطلوبی قرار دارند یا با تعمیرات جزئی مجدداً میتوان از آنها استفاده کرد، آن را به سایر افراد بدهید. اگر به درد اطرافیان و دوستانتان نمی‌خورد، سعی کنید آنها را از طریق خیریه به‌دست کسانی واقعاً به این ابزارها نیاز دارند، برسانید.
۳. سعی کنید کالا را به تولیدکننده آن بازگردانید.
اگر وسایلتان کامل خراب شده‌اند و دیگر قابل‌استفاده نیستند، در صورت امکان آن را به تولیدکننده بازگردانید. بعضی از تولیدکننده‌ها از این روند حمایت می‌کنند و از قطعاتی که همچنان سالم و قابل‌استفاده هستند، برای تولید محصولات جدید استفاده می‌کنند.
۴. آنها را به مراکز اختصاصی بازیافت زباله ببرید.
اگر راهی برای استفاده مجدد از کالاها وجود ندارد یا تولیدکننده هم از دریافت آن امتناع می‌کند، آنها را به مرکز بازیافت قابل‌اطمینانی که مخصوص بازیافت این زباله‌ها است، تحویل دهید.
اگر به‌طورکلی به بازیافت و تفکیک زباله اهمیت می‌دهید، مقاله زبالههای قابل بازیافت خانگی را حتماً مطالعه کنید.
۵. حتی‌الامکان وسایل الکترونیکی را به‌صورت دست‌دوم خریداری کنید.
به چای‌ساز احتیاج دارید؟ چه اشکالی دارد نسخه دست‌دوم آن را خریداری و استفاده کنید! اگر با یک لپ‌تاپ مدل پایین‌تر کارتان راه می‌افتد، چرا یک لپ‌تاپ نو بخرید؟ سعی کنید تا جایی که ممکن است ابزارهای الکترونیکی را به‌صورت دست‌دوم بخرید تا از تولید زباله بیشتر جلوگیری شود.
حرف آخر
دفع نادرست زبالههای الکترونیکی بیش از آنچه فکرش را می‌کنید برای محیط زیست جهانی خطرناک است. به همین دلیل افزایش آگاهی در مورد این مسئله و پیامدهای تهدیدکننده آن بسیار مهم است. برای جلوگیری از اثرات سمی زبالههای الکترونیکی، استفاده صحیح از ابزارهای الکترونیکی بسیار حائز اهمیت است؛ به‌طوری‌که اقلام را میتوان بازیافت و مرمت کرد، یا به افرادی که نیاز دارند فروخت تا مجدداً به چرخه استفاده بازگردند.
درصورتی‌که اقدامات درستی در راستای دفع صحیح این زباله‌ها و استفاده مناسب از ابزارهای الکتریکی انجام نشود، جریان روبه‌رشد زبالههای الکترونیکی به‌شدت زندگی ما انسان‌ها را تهدید خواهد کرد. شما چه راهکارهایی برای کاهش اثرات منفی زبالههای الکتریکی پیشنهاد می‌کنید؟
سؤالات متداول
منظور از زباله الکتریکی چیست؟
زبالههای الکترونیکی به آن دسته از تجهیزات یا ابزارهای الکترونیکی گفته میشود که طول عمر مفید آنها به پایان رسیده یا مصرفکننده دیگر مایل به استفاده از آنها نیست.
چرا رابطه زبالههای الکترونیکی و محیط زیست نگران‌کننده است؟
تجهیزات الکترونیکی دارای موادی هستند که اگر در فرایند بازیافت یا سوزانده شدن وارد محیط زیست شوند، مشکلاتی را برای هوا، خاک، آب و سلامت انسان‌ها ایجاد می‌کنند. این مشکلات گاه غیرقابل‌جبران هستند و گستره تأثیر آنها فراتر از چیزی است که ما تصور می‌کنیم.
چگونه میتوان اثرات مخرب زبالههای الکترونیکی را کاهش داد؟
اصلاح الگوی مصرف، خرید ابزارهای الکترونیکی دسته دوم بهجای نو، بازگرداندن ابزارهای الکترونیکی به چرخه مصرف، تحویل وسایل الکترونیکی ازکارافتاده به مراکز اختصاصی بازیافت و …، از جمله سادهترین راهکارهایی هستند که اثرات مخرب زبالههای الکترونیکی را کاهش میدهند.
