دانشمندان زیادی در تلاش هستند که با اصلاح ژنتیکی گیاهان و جانوران، غذاهای خوشمزه‌تر و مغذی‌تری برای ما تولید کنند. بااین‌حال، بسیاری از افراد درباره ایمنی این غذاها و اثرات منفی احتمالی‌شان بر سلامت انسان‌ها و محیط‌زیست نگران هستند و بحث‌های زیادی بر سر مزایا و معایب استفاده از غذاهای تراریخته وجود دارد. تراریخته به چه معنی است؟ آیا مصرف این‌ها اثرات مخربی بر سلامتی ما دارد؟ پیامدهای مصرف گیاهان تراریخته چیست؟ برای پاسخ به این سؤالات و آشنایی بیشتر با محصولات تراریخته تا انتهای این مقاله از مجله فودکس همراه ما باشید.
تراریخته به چه معناست؟
تراریخته به زبان ساده، یعنی آن دسته از گیاهان، حیوانات و موجودات زنده‌ای که DNA آن‌ها با استفاده از فناوری مهندسی ژنتیک اصلاح شده است. این تغییرات ژنتیکی، باهدف اعطای خصوصیات خاصی به گیاهان و حیوانات انجام می‌شوند و در نهایت این خصوصیات از یک‌گونه به گونه‌های نسل‌های بعد از طریق وراثت منتقل می‌شود. بر خلاف تصور عموم درباره اثرات منفی محصولات تراریخته بر محیط‌زیست و سلامتی انسان، سازمان غذاودارو، آژانس حفاظت از محیط‌زیست و وزارت کشاورزی ایالات متحده عقیده دارند که مصرف تراریخته ها برای انسان‌ها و حیوانات بی‌خطر هستند. در ادامه درباره مزایا و معایب این‌ها بیشتر صحبت می‌کنیم.
با 3 فناوری که صنایع غذایی را متحول می کند، در مقاله‌ای باهمین نام آشنا شوید.
چرا محصولات تراریخته تولید می‌شوند؟
در صنایع غذایی، محصولات تراریخته با اهداف گوناگونی اعم از بهبود رشد، افزایش ارزش غذایی، پایداری (از نظر زیست‌محیطی)، مقاومت در برابر آفات و کشاورزی آسان‌تر تولید می‌شوند. از سوی دیگر، باتوجه‌به اینکه جهان با بحران گرسنگی مواجه است، نیاز روزافزونی به محصولات تراریخته احساس می‌شود.
در چند سال اخیر، تمرکز ویژه‌ای بر تولید و عرضه محصولات کشاورزی تراریخته به بازار وجود داشته است. چون ایجاد تغییر ژنتیکی در گیاهان باعث می‌شود که محصولاتی با قیمت کمتر و دوام یا ارزش غذایی بیشتر تولید شوند. همچنین، گیاهانی مقاوم در برابر آفات، حشرات و بیماری‌ها تولید خواهد شد که میزان استفاده از سموم گیاهی و کشاورزی را به حداقل می‌رساند.
به‌عنوان‌مثال، ذرت Bt یکی از رایج‌ترین محصولات تراریخته است که از نظر ژنتیکی برای تولید سم حشره‌کش Bt اصلاح شده است. با ایجاد این اصلاح ژنتیکی، مقاومت ذرت در برابر آفات بیشتر می‌شود و چنین خصوصیتی میزان استفاده کشاورزان از آفت‌کش‌ها را کاهش می‌دهد.
البته از طریق پرورش انتخابی، به‌صورت طبیعی هم می‌توان کاری کرد که گیاهان و جانوران از صفاتی که مورد نظرمان است، برخوردار شوند، اما ایجاد چنین تغییراتی ممکن است چندین نسل طول بکشد. همچنین، احتمال سردرگمی درباره اینکه کدام تغییر ژنتیکی صفات موردنظر ما را ایجاد خواهد کرد، وجود دارد. اما اصلاح ژنتیکی با استفاده از تکنیک‌های علمی که ویژگی‌های خاصی را به گیاهان می‌دهند، تا حد چشمگیری این روند را تسریع می‌بخشد.
تراریخته؛ خوب یا بد؟
تراریخته؛ بخوریم یا نخوریم؟ برای آنکه درباره خوب یا بد بودن مصرف غذاهای تراریخته تصمیم‌گیری کنیم، بیش از هر چیزی باید با مزایای این غذاها و نگرانی‌های احتمالی درباره آن‌ها صحبت کنیم. در ادامه، مفصل به خوبی‌ها و اثرات منفی احتمالی غذاهای تراریخته برای سلامتی پرداختیم.
مزایای غذاهای تراریخته
همان‌طور که پیش‌ازاین به آن اشاره شد، اصلاح ژنتیکی گیاهان باعث مقاومت آن‌ها در برابر آفات، ویروس‌ها و بیماری‌ها می‌شود. این شاید، بزرگ‌ترین مزیت غذاهای تراریخته باشد. هر چه مقاومت گیاهان بیشتر شود، سم و آفت‌کش کمتری هم مورداستفاده قرار می‌گیرد که این خود موهبت بزرگی برای محیط‌زیست است.
از تاثیر رژیم غذایی و محیط زیست چیزی می‌دانید؟
علاوه‌براین، اصلاح ژن گیاهان باعث می‌شود که آن‌ها در شرایط استرس‌زایی مانند خشک‌سالی زنده بمانند و در برابر سوختگی مقاومت داشته باشند. این‌ها به کاهش هزینه‌های کشاورزان و مصرف‌کنندگان کمک می‌کند، چون در شرایط سخت‌تر محصول بیشتری تولید می‌شود و با کاهش هزینه‌های تولیدکننده، مصرف‌کننده هم برای مصرف آن غذاها پول کمتری می‌پردازند.
همچنین، اصلاح ژنتیکی می‌تواند ارزش غذایی غذاها را افزایش دهد. برای مثال، برنج تراریخته موسوم به برنج طلایی که از طریق اصلاح ژنتیکی بتاکاروتن آن افزایش پیدا کرده است، در اصل برای کمک به پیشگیری از نابینایی در مناطقی که مردم آن‌ها از رژیم‌های غذایی محلی خود نمی‌توانند ویتامین A کافی دریافت کنند، تولید شد.
اصلاح ژنتیکی حتی می‌تواند طعم و ظاهر غذاها را هم بهبود ببخشد. از دیگر مزایای غذاهای تراریخته می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- با کاهش هزینه تولید غذا، افراد بیشتری می‌توانند غذا بخرند و در نتیجه افراد کمتری گرسنه می‌مانند.
- مردم می‌توانند از محصولات باکیفیت‌تری استفاده کنند. برای مثال؛ دنیایی را تصور کنید که در آن سیب و سیب‌زمینی در مجاورت هوا سیاه نمی‌شوند. شگفت‌انگیز است، نه؟
- اصلاح ژنتیکی، ماندگاری غذاها را افزایش می‌دهد. در نتیجه زباله کمتری تولید می‌شود و به رفع بحران زباله که یکی از نگران‌کننده‌ترین بحران‌های زیست‌محیطی است، کمک می‌کند.
- افزایش مقاومت گیاهان نسبت به علف‌کش‌ها، کنترل علف‌های هرز را برای کشاورزان آسان‌تر می‌کند.
- اصلاح ژنتیکی گیاهان باعث می‌شود که خاک کمتر آسیب ببیند و آب کمتری هم مورداستفاده قرار بگیرد. این‌ها تأثیر چشمگیری بر حفظ محیط‌زیست برای آیندگان دارد.
زباله‌های قابل بازیافت خانگی را می‌شناسید؟
معایب غذاهای تراریخته
اگرچه تحقیقات نشان می‌دهد که غذاهای تراریخته خطرناک نیستند، اما باتوجه به اینکه مهندسی ژنتیک رشته جدیدی است، نگرانی‌هایی درباره تأثیر مصرف طولانی‌مدت این خوراکی‌ها وجود دارد. بعضی از این نگرانی‌ها عبارت‌اند از:
واکنش‌های آلرژیک
احتمال کمی وجود دارد که غذاهای تراریخته باعث ایجاد واکنش آلرژیک در مصرف‌کنندگان شود. البته این اتفاق تنها در صورتی رخ می‌دهد که تغییر ژنتیکی باعث تولید یک آلرژن شود. سازمان جهانی بهداشت مهندسان ژنتیک را ملزم داشته است که از DNA آلرژن‌ها استفاده نکنند، مگر اینکه ثابت کنند خود ژن هیچ مشکلی را ایجاد نخواهد کرد. همچنین، دانشمندان غذاهای تراریخته را از نظر ایجاد یا عدم ایجاد واکنش آلرژیک در انسان‌ها بررسی می‌کنند و در صورت لزوم می‌توانند از عرضه آن‌ها به بازار جلوگیری کنند.
بروز سرطان
مهم‌ترین نگرانی که درباره مصرف غذاهای تراریخته وجود دارد این است که آیا مصرف محصولات تراریخته سرطانزاست؟ انجمن سرطان آمریکا بیان کرده است هیچ مدرکی دال بر اینکه غذاهای تراریخته خطر ابتلا به سرطان را افزایش یا کاهش می‌دهند، وجود ندارد. اگرچه نرخ ابتلا به سرطان در چند سال اخیر افزایش‌یافته است، اما این هم‌زمانی به معنای آن نیست که غذاهای تراریخته سرطان‌زا هستند. اگر ارتباطی هم بین سرطان و غذاهای تراریخته وجود داشته باشد، در آینده مشخص خواهد شد.
مقاومت آنتی‌باکتریال
بعضی از غذاهای تراریخته، تغییراتی را متحمل می‌شوند که آن‌ها را در برابر بعضی آنتی‌بیوتیک‌ها مقاوم می‌کند. وقتی انسان‌ها یا حیوانات از این گیاهان تغذیه می‌کنند، ممکن است ژن‌های آن‌ها وارد بدنشان شده و در نتیجه مقاومت آنتی‌بیوتیکی در فرد یا حیوان هم ایجاد شود. اگرچه احتمال وقوع چنین چیزی بسیار کم است، اما WHO و سایر مقامات بهداشتی، دستورالعمل‌هایی را برای جلوگیری از آن پیشنهاد کرده‌اند.
ایجاد تغییر در DNA انسان
انسان تراریخته؛ فکرش را بکنید! بعضی از افراد نگران این هستند که تغییرات ژنتیکی غذاها منجر به تغییر ژنتیکی در انسان‌ها شود. اما بخش اعظمی از DNA مواد غذایی – تراریخته و غیرتراریخته – در اثر پختن از بین می‌رود یا قبل از رسیدن به روده بزرگ تجزیه می‌شود. در نتیجه، احتمال اینکه مصرف سبزی‌ها، غذاها و میوه های تراریخته بر ساختار ژنتیکی یا سلامت انسان تأثیر بگذارند، نزدیک به صفر است.
مسمومیت ارگان‌های بدن
باتوجه‌به اینکه کشاورزان در هنگام پرورش محصولات تراریخته زیاد از سم استفاده نمی‌کنند، مصرف غذاهای تراریخته خطر سمیت را کاهش می‌دهد. بااین‌حال، بعضی از محققان در سال ۲۰۰۹ اظهار کردند که تراریخته ها ممکن است بر کبد، کلیه، پانکراس و دستگاه تولیدمثل تأثیر بگذارند. آن‌ها شواهد کافی برای اثبات این موضوع نداشتند و در نتیجه، تحقیقات در این زمینه همچنان ادامه دارد.
آیا محصولات تراریخته برای محیط زیست مضر هستند؟
تغییرات و رخدادهای آب‌وهوایی خطرناک، باعث ایجاد اختلال در تولید و عرضه مواد غذایی می‌شوند. غذاهای تراریخته به حفظ منابع در مواجهه با شرایط محیطی خاص و پدیده افزایش جمعیت کمک می‌کند. به‌هرحال، این محصولات مزایا و معایبی را برای محیط‌زیست به دنبال دارند که در ادامه درباره آن‌ها صحبت شده است:
مزایای محصولات تراریخته برای محیط زیست
اصلاح ژنتیکی برخی غذاها موجب می‌شود که:
- ذخیره‌سازی و حمل آن‌ها آسان‌تر شود.
- به دلیل افزایش کیفیت و ماندگاری، کمتر مستعد فاسد و کهنه شدن هستند؛ در نتیجه، زباله کمتری هم تولید می‌شود.
- ارزش غذایی بالاتری پیدا کنند.
به‌علاوه انواع محصولات زراعی تراریخته اعم از پرتقال تراریخته، ذرت تراریخته و … را می‌توان در مناطقی با خاک بی‌کیفیت هم پرورش داد. همچنین، در تحقیقی که اخیراً انجام شده است، نشان‌داده‌شده که غذاهای تراریخته با کاهش گازهای گلخانه‌ای، به کاهش تغییرات آب‌وهوایی کمک می‌کنند.
اگر دغدغه محیط زیست دارید، راهکارهای ساده برای کاهش آسیب پلاستیک به محیط زیست را در مقاله‌ای با همین عنوان توضیح دادیم.
معایب محصولات تراریخته برای محیط‌زیست
نگرانی‌های زیست‌محیطی درباره غذاهای تراریخته عبارت‌اند از:
- خطر انتقال ژن‌های غذاهای تراریخته به گیاهان وحشی و سایر محصولات
- تأثیر منفی بر حشرات و سایر گونه‌ها
- کاهش تنوع زیستی به دلیل کاهش بعضی گونه‌های گیاهی
لازم به ذکر است که این خطرات باتوجه‌به شرایط محیطی متفاوت خواهند بود.
چگونه محصولات تراریخته را از محصولات غیرتراریخته تشخیص دهیم؟
غذاهای غیرتراریخته پیش از عرضه به بازار از نظر ایمنی و عدم آسیب‌زایی مورد ارزیابی قرار می‌گیرند. در نتیجه، مصرف آن‌ها خطر خاصی ایجاد نمی‌کند. بااین‌حال، بعضی از مردم دوست ندارند روزه شک‌دار بگیرند و ترجیح می‌دهند از مصرف این مواد خودداری کنند. به‌هرحال، تشخیص – مثلاً – روغن غیرتراریخته از روغن تراریخته چندان امکان‌پذیر نیست، مگر اینکه برچسبی مبنی بر تراریخته و غیرتراریخته بودن روی آن‌ها درج شده باشد.
به‌عنوان‌مثال، درحالی‌که در ایالات متحده محصولات تراریخته‌ای مثل ذرت، سویا، کلزا، چغندرقند، پنبه، سیب‌زمینی، پاپایا، نوعی کدو و بعضی از گونه‌های سیب در حجم انبوهی تولید و فروخته می‌شوند، هیچ الزامی برای برچسب‌گذاری مواد غذایی تراریخته وجود ندارد. اما از ژانویه ۲۰۲۲، وزارت کشاورزی ایالات متحده از تولیدکنندگان مواد غذایی خواسته است تمامی غذاهای حاوی مواد تراریخته را برچسب‌گذاری کند.
بنابراین، درج عبارت «bioengineered food» روی غذاها یا وجود علامت «زیست مهندسی» کنار مواد تشکیل‌دهنده یک غذا، به معنای تراریخته بودن آن است. همچنین، برخی غذاها هم حاوی کیوآرکد (QRCode) هستند و مصرف‌کنندگان با اسکن آن می‌توانند به تراریخته بودن یا نبودن غذاها پی ببرند.
در اتحادیه اروپا، تولیدکنندگان موظف هستند غذاهایی را که بیش از 0.9درصد مواد تراریخته دارند، برچسب بزنند و به اطلاع مصرف‌کننده برسانند که غذای موردنظرشان دارای مواد تراریخته یا از اصل تراریخته است. اگر مواد غذایی فله‌ای به فروش می‌رسند، عبارت «تراریخته» باید در نزدیکی قفسه آن آویخته شود.
به‌طورکلی، تا زمانی که مقررات سفت و سختی درباره غذاهای تراریخته وضع نشود، روشی برای تشخیص اینکه آیا یک غذا تراریخته است یا خیر، وجود نخواهد داشت. اگر مقید هستید که اکیداً از مصرف غذاهای تراریخته خودداری کنید، توصیه می‌کنیم از غذاهای محلی و محصولات کشاورزانی که اطمینان دارید از بذرهای تراریخته استفاده نمی‌کنند، استفاده کنید. همچنین، در مزارع کوچک محصولات تراریخته پرورش داده نمی‌شود.
حرف آخر
محصولات تراریخته، غذاهایی هستند که از نظر ژنتیکی اصلاح شده‌اند تا از خواص خاصی برخوردار شوند. اگرچه محصولات تراریخته از کیفیت، ماندگاری و ارزش غذایی بالاتری برخوردار هستند و حتی می‌توانند هزینه‌های پرورش محصول و تولید غذا را کاهش دهند، اما همچنان نگرانی‌هایی درباره مصرف آن‌ها وجود دارد. در این مقاله با شما درباره محصولات و تراریخته صحبت کردیم و مزایا و معایب مصرف آن‌ها را در اختیار شما قرار دادیم. نظر شما درباره محصولات تراریخته چیست؟ کدام یک را بیشتر ترجیح می‌دهید: غذاهای تراریخته یا ارگانیک؟
سؤالات متداول
خطرات احتمالی مصرف غذاهای تراریخته چیست؟
تاکنون دانشمندان هیچ مدرکی مبنی بر خطرناک بودن غذاهای تراریخته برای سلامتی پیدا نکرده‌اند. مقامات بهداشتی پیش از آنکه تولیدکنندگان بتوانند محصولات تراریخته خود را بفروشند، مقامات بهداشتی آن‌ها را از نظر ایمنی بررسی می‌کنند. به‌هرحال، تحقیقات همچنان ادامه دارد و دانشمندان درحال‌حاضر نگران ورود ژن‌های تغییریافته به گونه‌های وحشی و آسیب زیست‌محیطی متعاقب آن هستند.
آیا پرتقال خونی تراریخته است؟
خیر. اگر پرتقال توسرخ به پستتان خورد، تشخیص پرتقال تراریخته ندهید! رنگ قرمز پرتقال به دلیل وجود آنتوسیانین است؛ مادهای قرمزرنگ که علاوه بر تغییر رنگ گوشت پرتقال، باعث شده است که پرتقال خونی از خواص فراوانی هم برخوردار شود.
آیا محصولات تراریخته قابل‌اطمینان هستند؟
در حال حاضر هیچ مدرکی وجود ندارد که نشان دهد غذاهای تراریخته باعث ایجاد سرطان، آلرژی یا سایر بیماری‌ها می‌شوند. بااین‌حال، باتوجه‌به اینکه مدت‌زمان زیادی نیست که این غذاها توسعه پیدا کرده‌اند، تحقیقات بیشتری در حال انجام است.
